Karolicja

– Klijencë baro rôd kùpiają rzeczë òbzdobioné elemeńtama kaszëbsczégò wësziwù – gôdô gwôscëcelka òtemkłégò łóńsczégò rokù nowégò krómù, chtëren zwie sã KAROLICJA.

Króm mòże nalezc kòle szasé 10 Lutego (krótkò rënkù) w Pùckù. Mòże w nim kùpic rozmajité farwné przëstrojeniô do dodomù a dlô białczi. Midzë jinszima pôcorë, órindżi, narãcznicë, pùdełka, kastczi a kastë. Wszëtkò no òbzdobioné je techniką decoupage.
Wëbiér w krómie je bòkadny, ale mòże so téż òbsztelowac przëstrojenié wedle swòjégò pòmëszlënkù.

Continue reading “Karolicja”

Sztudérka, Ùdmùrcjô a Bùranowsczé Babùszczi

Na titlowô sztudérka zwie sã Mirela. Mirela je rodã z Gdinie. Sztudérëje na grenadzczim ùniwersytece w Szpanëji. Terôczas mieszkô w Ùdmùrcje, dze m.jin. badérëje dwajãzëkòwòsc Ùdmùrtów. Przë leżnoscë òdkriwô swòją kaszëbską swiądã. 

Ò Ùdmùrcje mało chto na Kaszëbach czuł. Dopiérze czedë w rusczich eliminacjach do Eùrowizje dobëłë Bùranowsczé Babùszczi kąsk rzekła ò nym kraju pòlskô telewizjô. W rozmajitëch klëkach ò Babùszkach gôdało sã jakno czims òsoblëwim. Kò dzyw brôł, że ne starëszczi swòją mùzyką dobëłë, a mdą reprezentowałë Rosëjã na Eùrowizje.
Jak napisa mie, Mirela, Ùdmùrcjô szlachùje kąsk za Kaszëbama. Ùdmùrtów je jak Kaszëbów cos kòle pół mëlióna. Jejich jãzëk, słëchający do ùgrofińsczi familëji, dżinie wëpiéróny bez ruską mòwã. Pòdóbno jak kaszëbsczi na Kaszëbach je w zgardze, traktowóny je jakno cos wiesczégò a niemòdernégò, òsoblëwie ù młodëch lëdzy.
Niedôwno pòwstôł pierszi fabùlarny film pò ùdmùrckù – romanticznô kòmediô, zrëchtowóny bez… Pòlôcha, Piotra Pałgana, chtëren ùczi pòlsczégò na Państwòwim Ùniwersytece w Jiżewskù. Kąsk wicy ò Ùdmùrcje mòże pòczëtac na zrëchtowóny bez niegò starnie http://www.udmurcja.pl/ a film òbezdrzec na YouTube tuwò.
Kąsk wiadłów ò Ùdmùrcje a Ùdmùrtach pò pòlskù ë szpańskù mòże téż nalezc na czekawim fòtoblogù (tuwò).

Mirela badérëje dwajãzëkòwòsc Ùdmùrtów a Kaszëbów, temù prosy ò wëfùlowanié anketë na témã kaszëbsczi gôdczi. Czej chtos bë miôł chãc Ji pòmòc mòże anketã wzyc ze starnë naszekaszuby.pl (tuwò) a wësłac jã na adresa mirelagdy@gmail.com

Chcemë jesz wrócëc do Babùszków. Jem czekawi czë Bùbliczczi, Vera Korthals, TheDamrockers, spiéwając pò kaszëbskù mielë bë jaką szansã w pòlsczich eliminacjach do Eùrowizje?

Krôsniãta

Przódzy na Kaszëbach krôsniãtów bëło wszãdze fùl. Lëdze pòzéwalë je téż krôsniôkama, kùrplama, krzãslôkama, a Kaszëbi co sedzelë na Łebą gôdalë na nich drobné.
Rôd żëłë w dodomach za piéckã abò platą, pòd pòdłogą czë w mëszi dzurze. Niechtërné lubiłë mieszkac w òbòrze abò stóni kòl kòniów. Jesz jiné miałë swòje chëczë zrëchtowóné pòd krzama bzu, jałówcã, jabkòwima drzéwiãtama abò w jómach w zemi.
Krôsniãta miałë czerwòné òbùcé. Noszëłë brodë dłëgszé jak òne same są. Jejich kòniama bëłë mëszë. Baro lubiłë mùzykã a tuńc.
Tima co bëlë jima dobri, np. òstôwialë dlô nich w nórce jizbë mlékò ë jestkù, pòmôgałë w chëczi ë òbéńdze. Sprzątałë jizbë, dozérałë òdżéń pòd platą, wëgniatałë chlebòwé casto, czëszczëłë kònie, chtërnym téż plotłë grzëwë i ògònë w warkòcze. Biédnym a dobrim lëdzóm bëłë téż w sztãdze pòdarowac złoto ë dëtczi.
Lëchim lëdzóm robiłë na psotã. Zabiédzałë chòwã, rozléwałë mlékò, gaszëłë wid, wëjadałë smaczczi z kòmòrë. Nemù chto szczôł w kòłoważach abò pòd bzã, krôsniãta zadôwałë chòrosc skórë. Nie lubiłë téż, czej chtos zbiérôł zelã w wilëją sw. Jana, bò to bëła jejich robòta. Chto depnął krôsniôkòwi na brodã, nen mógł sã w niegò zamienic. Krowa, chtërna bez przëtrôfk bë krôsniã pôłkła, we wilëjã gòdów mdze gôdała lëdzczim głosã, bò òno mdze bez niã gôdało.
Dzysdnia krôsniãta są z Kaszëbsczi wëcygnioné. Pewno temù, że starszi mają je w zgardze, a dzecë nick ò nich nie wiedzą

Na òdjimkù bal „krôsniãtów”. Lata 40. XX stalata.

SAMA

Przezérając stôré papióra nalôzł jem pismiono pt. Česko-lužický věstník z 2003 rokù, w jaczim bëłë dolmaczënczi trzëch mòjich wiérztków: To Të, Jesz dërch a Sztërë banalné słowa do dzéwczëca IV. Czesczi dolmaczënk zrëchtowôł Radek Čermák, pòlsczi Kinga Kijová.
Tak dlô czekawòscë pòdôwajã czeską wersjã wiérztczi Sztërë banalné słowa do dzéwczëca IV, znóny barżi jakno Sama bez Ce. Przódë lat do ny wiérztczi mùzykã napisała a zaspiéwała Agnes Bradtke. Ną piesniã mòże nalezc na platce karna Kùtin pt. Òpòwiesc. Czasã dô sã jã czëc w Radio Kaszëbë, a téż mòże jã nalezc w sécë np. tuwò.

Čtyři banální slova pro dívku
IV.

Celý svět čeká na Tebe
A Ty utíkáš
Do samoty
Do země SAMA
Tvoje jméno je SAMA

SAMA jsem
SAMA budu
SAMA zemřu
SAMA SE nacházím

SAMA bez tebe

a já Tvůj
w srdci
můžu jenom
hledat k Tobě cesty

Continue reading “SAMA”

Repòrtaże z Gôchów

Łoni, na zymkù a jeseni, w Tëchòmim, kaszëbsczi gazétnicë a sztudérze brelë ùdzél w warkòwniach tikającëch sã pisaniégò repòrtażów. Pòmôgelë jima w tim m.jin. red. Édmùńd Szczesôk – przédny redachtór cządnika Pòmeraniô, prof. Jolanta Mackewicz z Gduńsczégò Ùniwersytetu ë Kazmiérz Rolbiecczi – fòtografik.
W stëcznikù 2012 r. brzôd ny robòtë ùkôzôł sã w zbiérkù pt. Na Gôchach. Mòże w nim nalezc czile repòrtażów ë fòtorepòrtażów. Tekstë tikają sã historiów ò lëdzach i môlach zrzeszonëch z Gôchama. Wszëtkò pòdóné je w kaszëbsczi gôdce.
Warkòwniów dozérôł Pioter Dzekanowsczi – przédny redachtór Bëtowsczégò Kùriera, chtëren téż zajął sã redakcją ksążczi.

ORP Kaszub

Pòlskô Wòjnowô Marinarka mia trzë okrãtë ò pòzwie KASZUB.
Pierszi – torpedówc, zwòdowóny w 1914 r. w Niemcach, pò I wòjnie swiatowi òstôł przekôzóny Pòlsce. W pòlsczi marinarce służił w latach 1921-25.
Drëdżi – pòdwòdny, zwòdowóny w 1952 r. w Rosëji. W pòlsczi marinarce służił w latach 1954-63.
Trzecy – kòrwéta, zwòdowóny béł w 1987 r. w Nordowi Stocznie we Gduńskù. Płiwô do dzysô.

Dwa pierszé òkrãtë pòzwóné ORP Kaszub bëłë dosc pechòwé. Pierszi zatonął we Gduńskù bez wëbùchniãcé kòtła. W wëpôdkù zdżinãlë trzeji marinôcze, chtërny pòchòwóny są w Pùckù. Drëdżi w 1957 r. wjachôł na rewã kòle Mòrsczi Krinicë. Òb czas retunkòwi akcje zdżinãło trzech marinôczów. Trzecy mô wicy szczescô, chòc… òb czas wòdowaniô wnetka bë wjachôł dzobã w tribùnã z wôżnyma lëdzama.

Òd 1920 r. w marinarce wòjnowi służił òkrãt „Pòmòrzanin”, chtëren w latach 1922-24 płiwôł w hańdlowi marinarce pòd pòzwą „Kaszuba”. W 1924 r. zôs òstôł wcelony do wòjnowi marinarczi a z „Kaszuba” stôł sã  nazôd„Pomorzaninem”. W 1932 r. wëcopóny ze służbë, ë płiwôł pò Wisle jakno hańdlowò-pasażersczi bôt „Pomian”. Pomian je gwës spòlaszałim kaszëbsczim słowã pòmión, jaczé pò pòlskù znaczi „echo”.

Wicy wiadłów na Wikipedëji:
ORP Kaszub – torpedówc (wicy téż tuwò)
ORP Kaszub – pòdwòdny (wicy téż tuwò)
ORP Kaszub – kòrwéta (wicy téż tuwò)
ORP Pomorzanin (Kaszuba)

Panëszczi

Jistno jak na Wilëjã tak na ZylwestraStarzënie – mòji rodny wsë, chòdzą panëszczi, zwóné gwiôzdkama. Òkróm kónia, bòcóna, pùrtka, kòzë, mùzykańta, babë a strëcha są jesz Stôri i Nowi Rok a miedwiédz.
Nôprzód czëc je zwónk, tej do chëczi przëchôdô panëszka, chtërnô sã pitô, czë gwiôzdczi mògą przińc. Żlë gòspòdôrz sã gòdzy, dôwô ji czile złotëch, a tej za pôrã, pôranôsce minut, panëszczi przëchôdają tuńcëjąc, skôcząc a wëjąc przë zwãkach akòrdeònu. Dôwni lëdze wpùszcziwelë je dodóm, terôczas pòzwôlają le głëpiec bùten. We Wilëjã a Zylwestra za panëszkama nëkają dzecë. Biéda temù kògò chwacą – nen dostôwô rzniątkã pédama.

Na òjdimkù panëszczi 1957/58 r. (ze zbiorów Ùlë Witkòwsczi)

Gwiôzdor

Gwiôzdor, pierwòszno gwës zwóny Gwiôdką, to pòstacëjô, chtërnô na Wilëjã przëchôdô do môłëch dzecy, pitô z pôcérza, grzécznym dôwô darënczi a nielósym rózgã.
Przezeblokłi je w grëbi kòżëch (dôwni béł òbkrãcony słomą), na głowie mô mùcã, na nogach skòrznie, na gãbã zakłôdô larwã z brodą. Jegò atribùtama są: zwónk, rózga abò palëca. Darënczi trzimie we wiôldżim miechù.
Gwiôzdorã straszoné są dzecë òb czas jagwańtu: Bądzta grzéczny bò Gwiôzdor wszëtkò widzy, a wama nick nie przëniese. Tak tej Gwiôzdor je brëkòwny w dëscyplinowanim dzecy.
Na pòstacëjô je téż w karnie panëszków zwónëch téż gwiôzdkama, co chòdzą pò wsë we Wilëjã wieczór.
Terôczas Gwiôzdor milony je ze swiãtim Mikòłajã. Nót wiedzec, że są to dwie apartné pòstacëje. Mikòłôj przëchôdô 6 gòdnika, wkłôdô miodnioscë do bótów, a nicht gò kòl tegò nie widzy. Zôs Gwiôzdor pòjôwiô sã na na wilëjã Gòdów.
W Starzënie Gwiôzdor przëchôdôł òb czas Wilëji, a tej drëdżi rôz jak bëła gwiôzdka rëchtowónô w stëcznikù dlô dzecy z „kòłchòzowëch”* familëjów.
Na òdjimkù taczi „kòłchòzowi” Gwiôzdor z pòczątkù 80. lat.

*kòłchòz – Rolniczô Spółdzeniô Produkcyjnô.

Ne starnë ùżëwôją kùszków (an. cookies). Przezérając je bez zjinaczi ùstôwù przezérnika dôwôsz zgòdã do jich spamiãtëwaniô.