Cëż na Józefa robic? Swiãtowac!

Cëż më mómë dzysô za dzéń? Doch 19 strëmiannika – swiãtégò Józefa! Òd te dnia dlô Kaszëbów swój pòczątk miôl ZYMK. Chòcbë métrowé smiotë mielë pòla przëkrëté, tej:

Na swiãtégò Józwa przez pòle brózda

Alois Langhammer, k. 1850 r. (zdrój: polona.pl)

Miono Józef, jaczé bëlo dosc czãsto na chrzce dôwóné*, naji starkòwie przerôbialë na rozmajité ôrtë. W „Słowôrzu” ks. B. Zëchtë mómë hewò taką lëstã:
Józef, Józefk, Józk, Józkala, Józul, Józulk, Józwa, Jófka, Jufk, Jazef, Jop, Jopk, Jópa, Jópka, Jocha, Jochal, Jochin, Jefk, Ówa, Ówk. Continue reading “Cëż na Józefa robic? Swiãtowac!”

Białczi, niastë, kòbiétë a niewiastë

Na zôczątk cos do smiéchù:

Zdrój: “Przyjaciel Ludu Kaszubskiego”, nr 10/1938 r. (Jąn Sas = Jón Patock)

Z leżnoscë Swiãta Bialków ùmëslôl jem so napisac co ò bialkach, leno jô, biédny chlop, nie jem w sztãdze bialczi òpisac. Temù zazdrzôl jem do „Słowôrza” ks. Bernata Zëchtë (Ksądz i niewiasta z jednégò casta.), a wëpisôl kąsk przëslowiów, jaczé tikają sã negò pësznégò ôrtu lëdzkòscë. Leno sã bialczi nie òbrôżôjta, kò to je prosto prosté chlopsczé na Waju wezdrzenié  🙂

 Białka (w znaczenim ‘kòbiéta’):
Białka bez chłopa to jak kóń bez ùzdë.
Białka bez wstëdu to jak strawa bez solë.
Trzëmac białkã za słowò, a rëbã za ògón to na jedno wëchôdô.
Kòniowi nie dowiérzôj z tëłu, psu z przódkù, a białce z niżódny stronë.
Białka i diôbeł chôdają jedną i tą samą drogą.

Continue reading “Białczi, niastë, kòbiétë a niewiastë”

Kaszëbsczé drobnotë w pòlsczim kòmiksu


Rëchli pisôl jem ò kòmiksach pò kaszëbskù, terôzka chca przedstawic brzôd sznëkrowaniô za pòlsczima òbrôzkòwima òpòwiôstkama, w jaczich móże nalezc co ò Kaszëbach. Donëchczas ùdalo mie sã zebrac cziledzesąt titlów. Òglowò nëch „drobnotów”, òsoblëwie jãzëkòwëch, za wiele nie je.
Kąsk je kòmiksów namienionëch pòmòrsczi historëji, m.jin. òpòwiôdającëch ò strzédnëch stalatach np. Doman. W cieniu Światowida, Konungahela 1136 – Słowiańska wyprawa, czë cządze 2. swiatowi wòjnë, np. Laś piaśnicki, Szczęściarz z rocznika 1917, Pierwsi w boju. Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku, Westerplatte. Załoga śmierci. Dosc wiele je graficznëch òpòwiesców ò Gdinie, chòcbë: Miasto z widokiem, Morskie Marzenie Polski. Projekt Gdynia 1923, Okno na świat. Sztrejczi we Gduńskù a pòwstanié Solidarnoscë téż nalazlë swój plac – tuwò mùszi nadczidnąc chòcbë ò wëdónym w drëdżim òbiégù kòmiksu Jaceka Fedorowicza Solidarność 500 pierwszych dni.
Kaszëbi czë kaszëbsczé môle pòjôwiają sã téż w kriminalnëch kòmiksach ò przigòdach kapitana Żbika, czë kòmiksu Kapitan Wrona.
Dzél kòmiksów pòwsta na spòdlim kaszëbsczich czë pòmòrsczich òpòwiedniów. Do nëch slëchają chòcbë: Mistral. Opowieść o dzielnym rybaku z Ustki, Opowieści znad Bałtyku, Ostatni wynalazek.
Żlë zôs jidze ò kòmiksë reklamòwé a promòcyjné jinstitucjów czë miast na Kaszëbach, to mùszi tuwò nadczidnąc m.jin. ò taczich titlach jak: Dzień pod Trójmiastem, czyli wycieczka do Wejherowa, O Muzeum w Wejherowie snuta komiksem opowieść czë Ślub nad Białą. O powstaniu Wejherowa i Kalwarii Wejherowskiej opowieść komiksowa.
Mrëgającë òkã, to do nëch kaszëbsczich „drobnotów” móże jesz zarechòwac bòhatérów rodã z Kaszëb, to je kapitana Klossa, Janka Kòsa czë Benka Dampca 😉
Òglowò widzec je, że w pòlsczich kòmiksach Kaszëbi przedstawióny są baro stereòtipiczno (rëbôk, gbùr, wëpëskòwónô bialka), kaszëbsczi jãzëk je rzôdkò wëzwëskóny (czãsto zôpis je fòneticzny, bez kaszëbsczich znaków). Kaszëbi prosto robią jakno spòdlé przińdnëch bòhatérów, abò są ùkrëti pòd pòzwama Pòmòrzanów.

Niżi spisënk nëch kòmiksów, wedle mie, nôwôżniészëch, zebrónëch za régą alfabétu:

[1.]
Benek Dampc i trup sąsiada, scen. Jerzy Szyłak, rës. Robert Służały, Wrocław 2003 – nen zsziwk a czile pòstãpnëch to seriô kriminalnëch kòmiksów, chtërnëch przińdnym bòhatérą je Benek Dampc. Mô òn kaszëbsczé nôzwëskò, rodzony je w Pùckù, ale wëchòwóny w Krakòwie, temù téż za wiele z kaszëbiznë jemù nie òstalo.

Continue reading “Kaszëbsczé drobnotë w pòlsczim kòmiksu”

Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti

Hewò 14 gromicznika 2018 rokù Pòpielnô Strzoda zeszla sã w grëpie ze swiãtim Walãtim… Ti co, zapôdnym mòdlã, fejrëją dzysô Dzéń Zakòchónëch, mają jiwer jakùż pògòdzëc pòstny dzéń z miodnyma kùskama 🙂 Na Kaszëbach przódë lat takich klopòtów nicht ni miôl, doch swiãti Walãti bél patronã chòrëch na krãpë (padawicã), co dlô lëdzy bëlo znakã òpãtaniô bez zlégò dëcha. Pewno stąd zwąn sã nen walãtińsczi diôbel, chtërnégò czarownice zadôwalë w jedzenim. Në cëż, òpãtóny a zakòchóny to je czasã to jistné 🙂

Swiãti Walãti, grafika Trézë Langhamer, kòle 1837 r. Zdrój: polona.pl

Continue reading “Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti”

Znajeta tak co: Zôpùstë

Pewno niejedny mògą bëc zadzëwòwóny, że dopiérze dzysô, w niedzelã a nié tzw. Sëti Czwiôrtk, dôwajã òdjimk z pùrclama, ale tak pò prôwdze to dopiérze dzysô zaczinają sã kaszëbsczé ZÔPÙSTË. W nym cządze òd niedzele do wtórkù przed Pòpielną Strzodą, bëlë jadlé pùrcle, plińce a wiele miãsa – W zôpùstë mùszi bëc miãso, bò chto w zôpùstë nie je miãsa, tegò mëdżi òb lato zjedzą.
Jak pòdôwô ks. B. Zëchta (Słowôrz, t. VI, s. 185) „Chłopi kaszubscy spędzają zapusty szczególnie na zabawach tanecznych, które miały niegdyś za cel wywołać urodzaj, szczególnie lnu i zboża”. Zôpùstny tuńc, zdrowiô kùńc – pòwiôdô przëslowié. Òsoblëwi bél tuńc na dobri len – bialczi wësok skôkalë, abë jim len wësok ùrós. Zëchta pòdôwô téż (t. II, s. 353), że „magiczny taniec na dobry len wykonywany [był] zwykle przez starszą kobietę naokoło lnu lub z garścią lnu za pasem.”.
W XIX stalatim, w sobòtã przed zôpùstama, pòjôwiôl sã we wsach tzw. zôpùstny kóń (Zëchta, t. II, s. 199), nierôz w towarzëstwie jinszich maszkarów – miedwiédza, kòzla a bòcóna, jaczi „porywał dziobem placki ze spiżarni” (Zëchta, t. VI, s. 185).
Króm nëch zwëków ks. Zëchta wspòminô jesz ò rëbôkach, jaczi w pòniedzôlk a wtórk mielë tzw. zesziwinë – ùroczësté szëcé niewòdu na losose.

Hewò, nadzwëk smaczné plińce, pieklé bez mòjã starkã Dankã, nié le w zôpùstë:

Znajeta tak co: gromicznik, Gromicznô a gromica

Gromicznik to je pò pòlskù “luty”. Nen miesąc swòjã kaszëbską pòzwã wząn òd swiãta Matczi Bòsczi Gromiczny to je Pańsczégò Òfiarowaniô (2.02). W nen dzéń wôrt je bôczno zdrzec, co sã na swiece dzeje, kò kaszëbsczé przëslowia gôdają:

Jak w Gromiczną taje, biédné bãdą ùrodzaje.
Jak w Gromiczną z dakù kapie, niech le jesz stoją w chléwie szkapë.
Jak na Gromiczną zelga, to mniedwiédz bùdã pòprôwiô.
Jak w Gromiczną taje, co drëdżé pòd gãsą bãdze czësté jaje.
Jak w Gromiczną chwôcy mróz, bãdą pòla pôłné zbóż.

Na Gromiczną pò kòscolach swiãcóné są gromice, jaczé brëkòwóné mògą bëc do:
– òchrónë chëczów przed grzëmòtã a ògniã,
– òdnëkiwaniô diôbla,
– òchrónë przed atakã wilków,
– zamôwianiô chòroscë, co pòzywónô je różą,
– wskôzaniô ùmiérającémù drodżi do nieba,
– robieniô krziżików, jaczé są kladlé niebòszczëkòwi na piérsë ë pòd pôchë, co zabezpieczô żëwëch w przëtrôfkù, jabkë nen ùmarli bél wieszczim.

Jednô familiô ze Strzelna – Żôczkòwie, jesz dzysôdnia robi doma wòskòwé, fejn wòniającé za miodã, gromice. Niżi mòże òbezdrzec jak to kòl nich wëzdrzi. Òdjimczi zrobia Aleksãdra Ôbram, chtërny wiôldżé Bóg zaplac za zgòdã na pùblikacjã. A żlë chto mdze miôl doma za wiele wòskù, tej Ôbramòwie rôd gò òd Waju wezną 🙂

Continue reading “Znajeta tak co: gromicznik, Gromicznô a gromica”

Czile slów ò kaszëbsczich kòmiksach

Rëchtëjącë sã do wëstawë ò kaszëbsczich kòmiksach, co mdze òtemklô w maju 2018 r. w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë w Wejrowie chcã ju terôzka pòkazac, jaczé kòmiksë ùdalo mie sã nalezc. Kò móże chtos z Waju, czëtińców, jesz mie co pòdpòwié 🙂

Hewò, zaczic mùszi òd cządnika “Kaszëbë“, co wëchôdôl w latach 1957-1961. W ny nowòmódny, jak na tamté czasë gazéce, móżemë nalezc pierszé parakòmiksë a kòmiksowé sztrépë. Nôwôżniészé są tuwò òbrôzkòwé òpòwiôstczi ò Walôszkù: Walôszk sëpie na ksężëc (drëk. w numrach 3-5 z 1957 r., 1-2, 4-7, 9-10 z 1958 r.) a Walôszk rwie po zemi (drëk. w numrach 11-14 z 1958 r.). Walôszk pòjôwiô sã téż w numrze 8 z 1958 r. jakno prowadnik pò Kaszëbach – tekst je pò pòlskù òbwòniony kaszëbską gôdką. Aùtorama przigòdów Walôszka bëlë Jón Piépka, jaczi napisôl wiérztowóny tekst a rësownik Wiesłôw Dãbsczi (pol. Wiesław Dembski).



Continue reading “Czile slów ò kaszëbsczich kòmiksach”

Mariolka, Jurk, Szôkùlãfékònël a jiny…

Nowi rok, nowô ksążka! „Mariolka i ji przigòdë” to kaszëbskô òpòwiesc dlô dzecy a jejich starszëch. Akcjô dzeje sã w bôjkòwi krôjnie – swiece krôsniãtów. Króm nëch drobnëch ludków Mariolka spòtikô smòka ò stôrodôwnym a drãdżim do wëmówieniô mionie Szôkùlãfékònël

Pòjôwiają sã téż stolemë Alolilu, Jojo, Jópi ë jinszé pòstacëje z kaszëbsczich legeńdów.
Ksążka pëszno jilustrowónô je bez Joanã Kòzlarską. Dlô nëch, co czëtac nie lubią je platka – to sã tak fejn przësłëchô, jak czëtô Magdaléna Kropidłowskô. Wëdôwcą je Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Dëtczi na wëdanié delë z Minysterstwa Bënowëch Sprawów i Administracëji.
Wszëtczima, co sã kòl wëdaniô ksążczi fëst narobilë baro serdeczno dzãkùjã, wtim òsoblëwie Anie Dunst, Bòżenie Ùgòwsczi, Aszi ë Gòszi Majkòwsczim a jejich tatkòwi Darekòwi, jaczi sprôwdzył pisënk.
Rôczã do kùpianiô a czëtaniô, a żlë chto bë chcôł promòcëją, tej żdajã na bédënczi…

Zylwester w òpisënkù Józefa Cenôwë

W 2017 rokù Wëdôwizna Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô wespól z Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi we Wejrowie wëdelë pòwiesc Józefa Cenôwë (1905-1991) „Marcin i jego czasy”*, w jaczi nalézemë wiele òpisënków kaszëbsczich zwëków. Hewò niżi dzéleczi ò Zylwestrze w Gniéżdżewie.
Pierszi sztëczk je ò zwònienim w Zylwestra:


Drëdżi ò chòdzenim z miedwiédzã:


Trzecy ò zylwestrowëch fifach:


Tej żebë pò Zylwestrze za baro Wama w ùszach nie zwònilo a mòcë miedwiédzã żëczã. Wszëtczégò bëlnégò w 2018 rokù!

*Ksążka je do kùpieniô m.jin. w sedzbie wejrowsczégò Mùzeùm.

Ne starnë ùżëwôją kùszków (an. cookies). Przezérając je bez zjinaczi ùstôwù przezérnika dôwôsz zgòdã do jich spamiãtëwaniô.