Róman Drzéżdżón | Roman Drzeżdzon
Hewò, przed wilëjną wieczerzą wstawiã jesz dzélëczi artikla „Wigilja Bożego Narodzenia na Kaszëbach” aùtorstwa rodzonégò w Strzelnie na nordze Kaszëbsczi, szkólnégò a folkloristë, Jana Patocka (1886-1940).
Ò wilëjny wieczerzi:
Ò wizyce spòdzónégò gòsca:
Ò gôdanim zwierzãtów:
Ò wizyce gwiôzdora:
Ò cëdach:
Në tej, niech w ną cëdną noc, zjiscą sã Waju wszëtczé snieniô. Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!
Transcassubia stała już na dworcu w Chojnicach, kiedy pierwsi pasażerowie bladym świtem wchodzili na stopnie schodów piętrowych wagonów. Trochę później, prawie równocześnie, wjechały przed dworzec służbowe auta pomorskich notabli. Dla nich przygotowana była salonka, prawdziwy paradny wagón. Do niego Beniamin prowadził teraz marszałka sejmu, Michała Płażewskiego, którego powitali Karól Kilwater i Gerat Szumlewsczi.
– Panie marszałku, prosimy – rzekł Gerat. – Tą salonką dojedzie pan dzisiaj do samego Helu, i to w doborowym towarzystwie kaszubsko-pomorskich samorządowców.
– Dobrze was wszystkich razem widzieć – odpowiedział marszałek, który niegdyś był w Gdańsku pierwszym niekomunistycznym wojewodą.
– Razem, i to w jednym województwie! – wtrącił Gerat.
– Tylko dlaczego pomorskim, a nie kaszubsko-pomorskim!? – zagadał Karól.
– Panowie, dobrze wiecie, że spory wokół nowych województw trwały do samego końca, do chwili głosowania ustawy w Sejmie. Nie można było inaczej, bo zaraz głos podnosili zwolennicy utworzenia dodatkowego województwa środkowo-pomorskiego ze Słupskiem i Koszalinem. Poza tym, co by na to powiedzieli Kociewiacy? Dla dobra sprawy należało odłożyć kwestie etniczne.
– A czy będzie, pana zdaniem, panie marszałku, w niedalekiej przyszłości szansa na zmianę nazwy województwa na kaszubsko-pomorskie, gdybyśmy o to wnioskowali? – Karól nie ustępował.
– Proszę, siadajcie wszyscy! – zawołał mocnym głosem Beniamin. – Pociąg rusza! Kapela rżnie!
To, że w radiu, a tym bardziej w telewizji, od początku lat dziewięćdziesiątych można było mówić otwarcie po kaszubsku, było jak balsam na zamęczoną w Polsce Ludowej kaszubską duszę. Kto przedtem słyszał kaszubską mowę w pociągu, autobusie, na gdyńskich czy gdańskich ulicach? Przecież wszędzie mówiło się „z wysoka” – po polsku. A w kościele? Przecież wiadomo było, że Pan Bóg po kaszubsku nie rozumie. A teraz pokazywali msze święte w telewizyjnym kaszubskim magazynie „Snôżô Zemia”. Jest ta nasza ziemia snôżô – piękna – mówili ludzie po obejrzeniu programu w niedzielny poranek. Nie ma się czego wstydzić.
Szefową „Snôżej Zemi” była Jizabela Trojanowskô, dziennikarka z czterdziestoletnim stażem. Żyła w ciągłym biegu, wszędzie było jej pełno, wszystko musiała wiedzieć, zawsze wtrącić swoje trzy grosze. Lubiła otaczać się młodymi, żeby ich uczyć, ale przecież nie tylko po to. To oni dodawali jej sił do codziennej pracy. Goniła ich czasami od rana do nocy po całych Kaszubach i mówiła: „Najpierw praca, a kiedy się wyrobicie, to się zabawicie”. Było w tym coś nadzwyczajnego? Chyba nie… Tylko kto mówił, że Trojanowskô była nadzwyczajna? Wymagała od innych i od siebie. Tacy już są Kaszubi – pracowici. Że Trojanowskô nie była Kaszubką? Prawda, z krwi i kości nie była. Za to świadomość miała, nawet większą niż niejeden rodowity Kaszub.
W kawiarni w Arles, przy stoliku na dworze, w cieniu dwustuletniego platanu przytulającego się do pomnika Frédérica Mistrala, rozpościerającego wysoko nad nim gałęzie bogate w wielkie jak dłoń liście, Amandus pił wzorem miejscowych pastis. Do szklanki z anyżową złocistą wódką dolewało się z glinianego dzbanka trochę zimnej wody z kawałkami lodu, wtedy wódka robiła się mlecznobiała. W południowym słońcu Śródziemnomorza nie znajdziesz nic lepszego. Smak anyżu jak żywo przypominał Amandusowi rybacki odpust w Swarzewie.
Kiedy zamknął oczy, zobaczył jastarnicką kompanię witającą się z Matką Boską Królową Morza w jej lipcowe święto. Stała w ceglanej neogotyckiej świątyni wyżej ołtarza, w złotej koronie, i jaśniała światłem swojego Syna, którego trzymała na rękach. Pielgrzymi klęczeli przed Nią i, rozmodleni, spoglądali na jej lica. Stary Gerat dyrygował orkiestrą dętą, która grała bez klarnetów, bo jakoś nikt nigdy się do nich nie garnął. Orkiestra grała, a feretrony fruwały pod posową swarzewskiego kościoła. Do tyłu i w górę. Do przodu i w dół. W lewo, w prawo. W kółko i nisko do ziemi. Mój Boże, jakież to piękne widowisko! A kiedy zakończył się już ten obrzęd, trzeba było szybko biegać na bùdë – kramy z różnościami. Centki, kapiszony, kolorowe piłeczki na gumie napełnione trocinami, no i te cukierki, które smakowały całym światem. Te anyżowe lubili z tatą najbardziej. Odpust bez anyżowych cukierków się nie liczył.
Pôrã tidzeniów temù wjachôl jem do „kaszëbsczi stolëcë” – Kartóz, òbezdrzec fòtannã na rénkù, jakô òbzdobionô je òbrazkòwą wëliczanką pt. „Kaszëbsczé nótë”.
Hmm, westchnąl jem, zrobil fòtografczi, a tej so pòmëslôl, że mdã pisôl pòzwã miasta Kartuzë bez „ó”. Nie je to równo „u” czë „ó”?
– Tak, ciociu. Tak jak mówiłaś.
– Wiesz, na wszelki wypadek lepiej włożyć kawałek sieci do trumny. A jakby się okazało, że on jest upiorem – wieszczim!?
– Igłę do szycia sieci, ciociu, włożyłem. Tak jak każdemu rybakowi.
– W imie Ojca i Syna i Ducha Swiętego – czas zaczynać. – Ojcze nasz, którys jes w niebie, niech sie swięcy jimie Twoje, niech przijdze Twoje królestwo…
– …i nie wódz nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode zlego. Amen. – wymawiając z kaszubska słowa pacierza, Marta modliła się razem z innymi. Musiała zostać w swoim pokoju, była przecież w ciąży i wnet miała rodzić. Zakazano je patrzeć na trupa, bo dziecko mogłoby się urodzić słabowite i chore, a nawet umrzeć zaraz po urodzeniu.
Hùrma lëdzy w nen pëszny słuńkòwi dzéń (15.7.2017) nawiedzëla Sanktuarium Królewi Kaszëb w Swiónowie. Hewò pôrã òdjimków z Òdpùstu Matczi Bòsczi Szkalperzny…
Wëjachalë më w nocë 20 łżëkwiata. Aùtobùs, w chtërnym bëlë przedstôwcowie Gminë Gniewino, Kòla Wiesczich Gòspòdëniów, Mùzeùm Pùcczi Zemi i Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie, wiesolo nëkôl bez Pòlskã. Pò pôlnim zajachalë më do Skarżëska-Kamianny prawie na… pôlnié. Òb wieczór „Szczypior Kapela” zagrala widzali kòńcert dlô mieszkeńców negò miasta. Tuwò nalézeta relacjã: PROSKARŻYSKO
Wczas reno òdwiedzëlë më Sanktuarium Matczi Bòżi Miloserdzô w Skarżëskù, dze je replika Òstribrómë. Tej pò òddzãkòwanim sã z najima gòspòdarzama pònëkalë më w górë – na Spisz, prosto, bez Nowi Targ, do Niedzycë.
Czej më pò pôlnim zajachalë, tej to dalo wieczerzã. Gòspòdôrz naju kwatérë, pón Antoni, rôczil naju na charitatiwny kòńcert. Czej to ùczëlë naju chlopi z kapelë to jaż szpérama rëchalë, chùtuszkò sã òbloklë, wzãlë swòje jiństrumeńta a flot më nëkalë na zalã…
Tak tej më wieczór wëszlë… a reno przëszlë, a kòl leżnoscë kąsyczk dëtka na dobrą sprawã òstawilë. Nawetka ò tim w gazétach napiselë. Zazdrzijta le tuwò: NIEDZICAeSpisz
W niedzelã òpanowelë më zómk w Niedzycë. Wszëtkò za sprawą wëstawë ò kaszëbsczich pielgrzimkach: ti rëbacczi z Hélu do Pùcka i ti nadolsczi bez Żarnowsczé Jezoro. Ną òdjimkòwą wëstawã mdą mòglë òbzérac letnicë, jaczi bez lato „szturmùją” zómk.
Na drëdżi dzéń, czej më sã dobrze wëspalë, rëszëlë më bez Jasną Górã pòd dodóm… Jak më reno wëjachalë, tak më w nocë przëjachalë. Szczãslëwie!
Mielë më na ti wëprawie wiele wicy przigòdów… Kò przeńdze na naju réza do legeńdów!
Òd Wiôldżégò Czwiôrtkù do Wiôldżi Sobòtë w kòscolach môlczą zwònë i zwónczi. Zó to czëc je klekòtanié. Jes w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach, w piątk a òsoblëwie w sobòtã, knôpi chòdzą z klekòtkama wkól kòscola. Tak je chòcbë we Wejrowie kòl klôsztoru francëszkanów.
Kąsk wicy ò klekòtanim a jinszich kaszëbsczich zwëkach Wiôldżégò Tidzenia a Jastrów mòże przeczëtac w artiklu Andrzeja Bùslera na starnie KPZ: Jastrë czyli kaszubskie Święta Wielkanocne
Òd Nowégò Rokù jaż do swiãta Trzech Królów (6 stëcznika), pò wsach i miasteczka kaszëbsczich chòdzą przezeblekli za królów trzeji knôpi. Czedës ti chòdzëlë z gwiôzdą i brzãczadlã zwónym brómtopã czë mrëczkã. Pò pòlskù nen jinstrumeńt nazywóny je burczybasem. Króm tegò mielë òni téż sobą béksã na dëtczi.
Nôczãscy królowie òblokli są w biôlé ruchna. Czedës do òbleczeniô brëkòwóné bëlë pòdchlastnice a w nowëch czasach kòmże służków. Na glowach Królowie noszą kòrunë zrobioné z papióru, złotków i strzéberków. Jeden z nich mùszi miec gãbã wëmalowónô na czôrno.
Dzysôdnia królowie nie chòdzą ju z brómtopã i nie spiéwają taczi hewò piesnie: Continue reading “Znajeta tak co: Trzeji Królowie”