Jidą Jastra (Jastrë, Wiôlgônoc). Môta Wa ju dëgówczi naszëkòwóné? Pierwòszno to bëła robòta młodëch knôpów, jaczi w Jastrowi Pòniedzôłk szlë w chëczë, dze bëłë młodé, pëszné brutczi a za farwòwóné jaja czë kùcha dëgòwelë je jałówcã abò brzózkama. W trzecy dzéń Jastrów, we wtórk, dzéwczãta dëgòwałë knôpów. Ks. Sëchta òpisëje téż taczi zwëk: żle brutce ùdało sã wëpùszczëc z chléwa swinie na pòdwórzé, tej wszëtczégò dëgòwaniô bëło kùńc. (Sy, t. I, s. 193-195)
W Starzënie dëgòwało sã brzózkama, jaczé mùszôł przërëchtowac ju dobrëch pôrã dniów przed Jastrama. Zerwóné wkłôdało sã do wãbòrka abò wazonu z wòdą a stôwiało w cepłim môlu, nôlepi kòl piécka, żebë fejn zeloné sã rozwiłë. W mòjëch dzecnëch latach (70. i 80. lata XX stalata) dëgòwanim zajimałë sã dzecë. Wczas reno (5-6 gòdzëna) sã wstôwało, nôprzód dostôwalë wdëgòwóné mëma z tatkã, óma i ópa a tedë szło sã do cotków a wùjów. Za bëlné dëgòwanié ti dôwalë co miodnégò abò płacëlë dëtkama – kò mógł kòl tegò nawetkã dobrze zarobic. Dëgówkama biło sã pò szpérach – nié za mòcno, nié za letkò. Dzysdnia chòdzą dëgòwnicë pò chëczach, le czãsto òkróm dëgòwaniô leją téż wòdã. Bicé rózgama nie bëło leno znóné na Kaszëbach, ale téż chòcbë na Mazurach i Warmie.
W Jastrowi Pòniedzôłk przëchôdôł téż zajc do dzecy, jaczi przënôszôł do rëchli ùszëkòwónëch gniôzd rozmajité miodné darënczi. Zajc béł wiedno biédniészi jak Gwiôzdór, pewno temù na Jastrë tak sã nie żdało jak na Gòdë. Gniôzda bëłë schòwóné w ògrodze, kòmòrze czë szaùrze.
Czej pamiãtôta, jak kòl Waju wëzdrzałë Jastrë, òsoblëwie dëgòwanié abò zajc, tej dôjta znac.
Fragment opowiadania Hurenamle kaszubskie “Deguse”:
– O czym ja ci gadał? – trzaskające drzwi wybudziły Augustyna z półsnu.
– Mówił pan o biciu na Wielkanoc – przypomniał Maciej. – Tych waszych zalotów – dodał.
– Jo, jo, ale jeszcze przed tym my dostali od naszej mamy bòżé ranë…
– Jakoś inaczej pan to nazwał.
– Dobrze gadam. We Wialgi Piątek doch były bòżé ranë. Nie słyszał ty? Nasza mamusia biła nas agrestową rózgą, bo ta miała kolce, żeby to nas mocniej bolało.
– Pogubiłem się… – westchnął Maciej.
– Do krwi nas mama biła. Do krwi! A jak my wrzeszczeli. – Stary wciąż się uśmiechał. Wyglądało na to, że nie było to jakieś traumatyczne wspomnienie.
– Ale po co?
– Żeby my wiedzieli, jak pan Jezus w Wialgi Piątek cierpiał.
– Bez sensu.
– Wisz, czemu ja tak długo żyje? Bo my doma dostali. Tera to te dzieci zagłaszczą… Będzie taki potem, co mógł? Doch rady so w życiu nijak nie da.
– Prawo zakazuje.
– Ee tam – Augustyn machnął ręką. – Zakazane. Jo, daj, zażyjem, to mie się tak troche rozum wyklaruje.
Krefta wciągnął sporą dawkę.
– Jo – westchnął. – A czasem w ten piątek, to w Krefcie był taki zwyczaj… To musiał dobrze checz wysprzątać, żeby te wszystke pchły z izby na dwór po zimie wygonić. Jak my mieli ju wymiecione, to my te śmiecie za płot do sąsiada rzucali.
– Dziwny zwyczaj. Może jednak przejdźmy do zalotów – poprosił Maciej. – Którego dnia biliście wasze dziewczyny?
Dziadek jednak nie dał się przegadać.
– Co ty taki chùtczi[1]? To muszi za régą jic[2]. – Augustyn zaczął od początku. – Në, jak my wysprzątali, to my te wszystke śmieci do sąsiada za płot wyrzucili. Jak ten to widział, to ale dało szkalowanie!
– Co to znaczy?
– Szkalowac? Në jak, to doch je to samò, co wadzëc – staruszek przeszedł na kaszubski.
– Nie rozumiem.
– A jenë jo! Të jes Kaszëba, a nick nie rozmiejesz?
– Nie jestem Kaszubą.
– Widzysz, jednak të cos rozmiejesz – zaśmiał się staruszek.
Maciej nie liczył, po raz który pyta o to samo.
– Dyngowanie, co to było?
– Dëgòwanié to było w Jastra, w druge święto, ale to muszi jesz powiedzec o tym myciu. W niedziela, po tej mszy… no…
– Rezurekcyjnej?
– Jo, rezurykcyjny. Co to była za radość, jak Kuńca, nasz organista z całej mocy zagrał:
Chrystus zmartwychwstan jest
Nam na przykład dan jest
Iże mamy zmartwych powtać
Z panem Bogem królować, Alleluja.
– Cëż wë tak rikôce? To doch nie są Jastra[3] – do pokoju wkroczyła pani Marta.
– Jô doch knôpòwi pòwiôdajã. Kò òn to brëkùje do ti swòji robòtë[4] – Augustyn nie zważając na córkę, ciągnął dalej: – Jo, a potem my najprzód do jeziora szli, żeby so gębę umyć. Tedy ta woda była zdrowa. My sie myli, żeby mieć zdrową skórę. A od tego jeziora to musiał tak po cichu iść, a sie za siebie nie patrzeć, bo tedy by z tego nic nie było. Wisz, u nas baby przed wojną to take gładke na gębie były. A one doch tedy żadnymi kremami, ani nic, sie nie smarowały. Wystarczyła ta jastrowa woda z jeziora. Może temu, że my w to mocno wierzyli? Në nié?
Maciej obojętnie wzruszył ramionami.
– Jo. My by ci może jesz co zaśpiewali? – zaproponował Augustyn.
– Coś weselnego poproszę.
– Do wesela jesz, jesz. Najprzód Jastra, chcemy skończyć. Ja ci gadał o tym dyngowaniu, jo? Në, to jak my szli dyngować, to my tak z Florianem śpiewali:
Prziszli mi tu po dingusy,
Powiemi wam o Christuse,
Christus zmartwichwstan je
Nam na prziklad dan je.
Sliczna lilija w ogrodze rozkwita,
E z Panem Jezusem sie wita.
Wialgi Czwartek, Wialgi Piątek
Mial Pan Jezus wialgi smutek.
Żidowie, katowie swintą krew rozlali,
Aniolowie swintą krew obrali,
Szli do raju, bróma sie otworzila,
Wszetcze duszeczczi sie redowale.
Tilko ni ta jedna, co ojca i matka bila.
A ja mali slużka,
Szukalem Jezuska,
Znalazlem go w grobie,
odpocziwal sobie.
Dal trzewiczi na lato,
Kożuszek na zima,
Piórka na pierzina.
Nie prosza Pana o koza,
Bo ja ję w torbę nie wlożã.
Prosza o kawal swińsczigo cala,
Cobi so Wasza dusza do nieba dostala.
***
Maciej wyłączył nagrywanie. Potrzebował przerwy. Miał dość chaotycznego opowiadania i śpiewów starego. Po raz setny przeklinał w duchu Konkola. Właściwie, dlaczego Konki, nie mógł mu opowiedzieć o tych ich weselach? Nie musiałby tu przyjeżdżać. Mógł o tym wcześniej pomyśleć. Tracił czas i nerwy. Bicie palmą, agrestem, mycie gęby wodą – co to za zacofany naród, ci Kaszubi.
Z zamyślenia wyrwał Macieja tubalny głos Augustyna.
– Florian, to by ci lepi zaśpiewał. Ten miał taki ładny głos.
– Pana brat?
– Jo, e, tam stoji – stary wskazał ręką na punkt koło okna i dodał po kaszubsku: – Jô wiém, të ju za mną żdajesz, Flork. Wiém, jesz trochã[5].
Maciej spojrzał mimowolnie na wskazany punkt, oczywiście nie wierzył, żeby brat Augustyna nawiedzał dom. Duchów nie ma.
[1] (kasz.) szybki
[2] (kasz.) po kolei
[3] (kasz.) Co ty tak ryczysz tato?
[4] (kasz.) Przecież chłopakowi opowiadam. On to potrzebuje do swojej pracy
[5] (kasz.) Wiem, ty już na mnie czekasz, Florianie. Wiem, jeszcze trochę.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego