Znajeta tak co: Scynanié kani

SONY DSC

Wczerô tj. 23 czerwińca, tzn. na swiãtojańczi, abò sobótczi, béł jem na dwùch szpektôczlach pt. Scynanié kani. Nen stôrodôwny kaszëbsczi òbrzãd przedstôwióny béł ò 5 pò pôłnim w Wejrowie a pòtemù ò 7 wieczór w Strzelnie.

W Wejrowie sprôwcama negò widzawiszcza, prôwdã rzec hepeningù bëłë Téater Zymk, wejrowsczé Mùzeùm, Chùr Lutnia z Lëzëna, stowôra młodëch Kaszëbów Nowô Tatczëzna a Fundacja im. Księdza Profesora Włodzimierza Sedlaka. Pòchód z kanią (ekòlodze a òbróńcowie prawów zwierzãtów spòkójno – kania bëła dót – z szôtorów zrobionô a piórama nafùlowónô) wëszedł z Mùzeùm a rëgnął szasëjama Miasta bez deptak na rénk. Trzôskù a zadzëwòwaniô dało wiele. Przédné zewiszcze negò widzawiszcza bëło: Dobrô zmiana – zabic kaniã! Na kùńc, a bëło to kòle sztaturë Remùsa, czësto procëm zwëkòwi, Sãdzô kaniã ùwòlnił z wszelejaczich winów! Chòc tak sã sta ptôch nen lëchi, kò sedzy w nim jaczi demón czë czarownica, òstôł bez lëdzy rozszarpóny do nédżi, tak że pióra sëpnãłë na òbrôz malowóny bez Maceja Bibersteina a wejrowsczi flaster. Jesz na kùńc zaspiéwelë më kaszëbsczi himn: Zemia rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju… a flot bierzącë z dodomù białkã, pònëkelë më na nordã Kaszëbsczi, do Strzelna.

Chcałobë sã napisac, że w Strzelnie bëło tak jak stôri zwëk kôże. Béł Łówczi, Rakôrz, Sãdzy, Szôłtës, Draszk, Żid niosący kòtë w miechù a Kat na kòniu, bëłë snôżé brutczi, co cygnãłë kawle, jaczich chłopów dostóną, wszëtkò bëło jak bë mia bëc, leno… Szkòda, że wikszosc pòstacëjów stojała staticzno na binie a nié, na przëmiôr na jaczi grzëpie westrzód łąków. Szkòda, że jãzëczi pòlsczi z kaszëbsczim bëłë tak baro wëmiészóné – wicy mie bë sã widzało, czejbë w całoscë bëło pò kaszëbskù, abò pò pòlskù… Në jo, ni ma co za wiele gniesc, kùńc kùńców kania w Strzelnie bëła scãtô (za drëdżim pòdjachanim do ni Kata, co miescy sã w normie, ë nijak nie dôwô leżnoscë do pògòrchë ani smiéchù), bez co wszëtczé nieszczescô, pladżi, grzéchë òstałë òd lëdzy òdnëkóné.

Tima co zorganizowelë latosé Scynanié kani w Wejrowie i Strzelnie wiôldżé Bóg zapłac. Pò tak czims człowiek czëje sã wiele lżi…

PS.

W Strzelnie na zôczątkù widzawiszcza Scynaniô, stojącë parót, zaspiéwelë më himn kaszëbsczi, tj. Tam dze Wisła òd Krakòwa… Czej më dospiéwelë do Krakòwa katowsczi kóń z redoscë wiesół zarżôł… Bëło to dlô mie jak znak. Pò prôwdze nadzwëkòwi symbòl. Niechtërny wiedzą ò co jidze 😉

PS.2

Dlô nëch, co chcą wiedzec, cëż to je za dzywny zwëk no Scynanié kani krótczé jinfò pò pòlskù pòd òdjimkama .

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

SONY DSC

Scynanié kani

Ścinanie kani to pradawne kaszubskie widowisko obrzędowe, przedstawiane najczęściej w wigilię św. Jana (23 czerwca). Spośród mieszkańców wsi wybierano pierwszoplanowe postaci, m.in. sołtysa, łowczego, sędziego, kata, rakarza. Ich zadaniem było złapanie ptaka kani, symbolu wszelkiego zła i grzechu, jego oskarżenie oraz wykonanie na nim wyroku śmierci poprzez ścięcie szablą lub toporem.

Kania według opowiadań ludowych bywała zaklętą w ptaka czarownicą, chciwą kobietą, która nie chciała napoić spragnionego Jezusa, demonem lub czarownikiem. Jeszcze inna legenda mówi o tym, jak kania sprzeciwiła się Bogu, który prosił ptaki o wykopanie w czasie wielkiej suszy studni. Od tego czasu nie może ona pić ze strumieni, jezior a nawet z kałuży, tylko z zagłębień w kamieniach. Wiecznie spragniona lata ona, wołając: pic, pic, co dla ludzi jest złym znakiem. Ptak ów bywał sprawcą suszy i nieurodzaju, nieszczęść, a także złych uczynków popełnianych przez mieszkańców wsi. Odżegnanie nieszczęść oraz oczyszczenie z grzechów możliwe było poprzez ścięcie tego złego ptaka. Pierwotnie była to żywa kania, obecnie zaś kukła wykonana z gliny, słomy czy siana.

Obrzęd ten, o pogańskim rodowodzie, opisywali lub twórczo wykorzystywali w literaturze m.in. Florian Ceynowa, Aleksander Majkowski, Nina Rydzewska czy Jan Rompski.

Obecnie Ścinanie kani przedstawiane jest w formie widowiska, m.in. w Strzelnie na północnych Kaszubach, gdzie w okresie międzywojennym odtworzono ten zanikający obyczaj. W czasie widowiska sołtys wykorzystując jego oczyszczającą formułę, wyśmiewa i piętnuje przywary i grzechy popełniane przez wioskową społeczność.

Fragment opowiadania pt. Hurenamle kaszubskie

 

Rozległa zielona łąka, przedzielona Karnylem. Po jeden stronie rzeczki Jan Kos. W ręku dzierży kilof. Stoi na czele pasterzy z Krefty. Jego armia pasterzy wrzeszczy jak opętna: hùrënamle! hùrënamle! Z drugiej strony młody Jerzy Bradtke. Ùrënamùle kreftowé psë parchaté, ùrenamùle! – ci z Nowin wymachują pięściami.

Głowy pasterzy chronią szaliki. Armia Kosa w niebiesko-czerwonych barwach Górnika Zabrze. Na szalikach pasterskiego wojska Bradtkiego biało-czerwono-zielone kolory Legii Warszawa. Kibole! Zakładają kastety, wymachują kijami, kręcą łańcuchami, beizbolami uderzają o ziemię.

Łąka huczy, trzęsie się. W oddali ptaki śpiewają, słońce świeci. Ciepło. Maj.

Chłopcy z Nowin, z krzykiem ruszają przez rzeczkę. Skaczą, potykają się o wystające kępy traw. Jan groźnie wymachuje kilofem. Starli się. Zawodzenia, piski, krzyki, pierwsza krew.

Stary Augustyn wymachuje pałką do ucierania tabaki. Z pola znoszą Jana. Nieprzytomny, zakrwawiony, jego żołnierski mundur brudny od węglowego pyłu. W oddali parobcy grają pod drzewem w karty.

Łaciate krowy popędza, ubrany w kożuch, kulawy zając. Śmieje się. Jego ochydny śmiech niesie się po łące. Benek triumfalnie podnosi uciętą głowę w krzyżackim hełmie. Śmieje się odpalając papierosa. Nie może się zaciągnąć, pada podcięty przez Jerzego.

Pociemniało. W Czarnych Górach ogień. Na wysokim drągu płonie smolna beczka. Na czarno ubrana staruszka szepcze: „Zeloné Swiątczi dzysô, kaniã mùszimë scyc”[1] Na pobojowsiku zbierają się ludzie. Słychać śpiewy, śmiechy, nawoływania.

Spogląda z góry na plac. „Pjic, pjic”[2] – domaga się organizm. Z wysokości dostrzega w zagłębieniu kamienia wodę. Pragnie tylko jej, choć przecież mógłby się napić z Karnylu, przecinającego łąkę. Łapią go, gdy siada na płaskim kamieniu. „Pjic, pjic” – piszczy przeraźliwie.

„Czarownica, heksa. Kania! To kania! To bez niã sëszô na swiece, bez niã na pòlu nie rosce, bez niã naszi chlopi piją, bez niã naju biją, bez niã białczi z cëzyma chłopama psë pasą, bez niã naju dzecë chòrzeją, bez niã…”[3] – niezrozumiałe słowa wykrzykuje rozwścieczony tłum.

„To bez niã kòmùniscë zemiã nóm wzãlë”[4] – pokrzykuje Jerzy Bradtke.

„To bez niã jô mùszil w kòpalni robic”[5] – pieni się Jan Kos.

„To bez niã, nënka sã skùrwila, bez niã brat sã pòwieszil”[6] – zawodzi płaczliwie Benedykt Potrykus.

„To bez niã dzysô jem przegrôl”[7] – śmieje się Augustyn Krefta.

„Scyc jã! Ta je winowatô. Scyc kaniã!” [8] – zgłasza oskarżyciel.

„Scyc kaniã!” – pokrzykuje groźnie tłum.

„Scyc jã” – decyduje sędzia.

Maciej nie rozumie.

Rycerz na czarnym koniu wyciąga z pochwy, lśniącą w blasku płonącej beczki, szablę z wojny rosyjsko-japońskiej. Podjeżdza do pala, do którego przywiązano opierzoną kukłę ptaka.

 „Scyc jã, scyc jã!” – rozkazuje tłum.

Rycerz jednym cięciem wykonuje wyrok. Z glinianej kukły wypływa czerwona, gęsta ciecz.

– To nie ja – Maciej wyrównuje oddech.

 „Jesmë czësti” – szepcze mu staruszka do ucha. – „Pòj, terô chemë sã napic… Le nikòmù nie gôdôj, że më tã lëchą kaniã tu mielë scãté. Lepi, żebë nicht nie wiedzôł…”[9].

Obudził go własny śmiech.

 

* * *

[1] (kasz.) Zielone Świątki dzisia, kanię trzeba ściąć

[2] (kasz.) Pić, pić

[3] (kasz.) Czarownica, heksa. Kania! To kania! To przez nią susza na świecie, przez nią na polu nie rośnie, przez nią naszi mężowie piją, przez nią nas biją, przez nią nasze żony nas zdradzają, przez nią nasz edizeci chorują, prze nią…

[4] (kasz.) To przez nią komuniści ziemię nam odebrali

[5] (kasz.) To przez nią musiałem na kopalni pracować

[6] (kasz.) To przez nią matka się skurwiła, przez nią brat się powiesił

[7] (kasz.) To przez nią dzisiaj przegrałem

[8] (kasz.) Ściąć ją! Ta jest winna. Ściąć kanię

[9] (kasz.) Zostaliśmy oczyszczeni. Chodź, teraz możemy się napić… Tylko nikomu nie mów, że ścięliśmy tę złą kanię. Lepij będzie, jak nikt się o tym nie dowie…

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

 

Ne starnë ùżëwôją kùszków (an. cookies). Przezérając je bez zjinaczi ùstôwù przezérnika dôwôsz zgòdã do jich spamiãtëwaniô.