(…)
– Ty by pomogła dziadkowi? Nie bój się, dziadek ci nic nie zrobi. Në pòjczkôj, pòjczkôj – Augustyn wyciągnął suchą rękę do dziewczynki.
Ta ciekawie patrząc na niego niepewnie podeszła do łóżka.
– Ja jestem Iwonka, a ty jesteś mój prapradziadek, tak? Mama mi mówiła… Mama jest tam – dziecko pokazało na uchylone do dużego pokoju, zwanego z kaszubska paradnicą, drzwi.
– Jo – wyszeptał stary Kreft.
– A ile mas lat?
– Dosc wiele… Nawetkã baro wiele.
– Sto cy dwieście?
– Tëli co trzeba…
– Cemu tak dziwnie mówis?
– Dziwnie? A… bo po swojemu, po kaszubsku.
– Ja umie po kasubsku – Iwonka uśmiechnęła się radośnie. – W pseckolu śpiewamy piosenki i wiersyki się ucymy, pani nam bajki po kasubsku cyta, a casem tata w domu tez po kasubsku mówi. Tylko nic mamie nie mów, bo mama nie lubi, jak tata po kasubsku w domu mówi. Ona by chciała, żeby ja lepiej po agnielsku umiała. A ja by chciała po hiszpańsku…
– Opowiesz dziadkowi kaszubską bajkę?
Iwonka śmiesznie zmarszczyła czoło. Continue reading “Hurenamle kaszubskie – Stypendium Ministra Kultury”
Môta wa bëlno bótë wëczëszczoné? Czej jo, tej pòstawta je dzysô (5 gòdnika) na parapet a mdzeta gwës, że sw. Mikòlôj cos wama w nocë (6 gòdnika) do nich wlożi, nielósym wãdżel ë rózgã, a grzécznym co miodnégò. Równak na wiôldżé darënczi nie rechùjta, kò sw. Mikòlôj je biédniészi òd pòstacëji zwóny Gwiôzdorã (ale téż Gwiżdżã, Gwizdorã, Gwiôzdką, PaniąGwiôzdką czë Panëszką), co przëchôdô na wilëją Gòdów (24 gòdnika).
Terôczas dzecë (a starszi téż) nie rozróżniwają sw. Mikòlaja òd Gwiôzdora. Dlô nich to je jedno – chlop w czerwionym òbleczenkù z biôlą brodą, do te jesz jezdzy saniama, jaczé cygną reniferë. Cëż, pòpkùltura dobiwô.
Przódë lat na Kaszëbach sw. Mikòlôj kòjarzony bél przede wszëtczim z… wilkama, chtërnëch bél òpiekùnã, ale téż przed chtërnyma bronil òn lëdzy. Ks. Bernat Zëchta pòdôwô w swòjim słowôrzu (t. III, s. 168), że mikòłôj to je ‘zły duch, fig. zły człowiek’ a mô na se czerwioné òbùcé, a dali sélô do zewiszcza ‘nikòlaj’ (t. III, s. 259-60), co òznacziwô kùlawégò diôbla, chtëren mieszkô w lese.
Mikòlôj je, jistno jak swiãtô Barbara (4 gòdnika) patronã rëbôków (chòc nie wiém, czë terôczas kaszëbsczi rëbôcë mają do niegò jaką tczã). Ks. Zëchta w tomie II swòjégò słowôrza pòdôwô taką żartoblëwą òpòwiesc:
Pewien rybak podcza burzy na morzu modli się:
Swiãti Mikòłaju, Pòmóż mie do kraju, Jedną Klarã móm, Do klôsztoru jã dóm.
A gdy już było blisko kraju, odwrócił się od morza i rzekł chytrze:
Mòrze, mòrze kùsznij mie w rzëc, Mòja Klara mòże doma bëc. (Przymorze)
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Ò pùpie dlô stôrégò brutmana (30 lat) i stôri brutczi (30 lat) pisôl jem ju rëchli tuwò. Przëbôczã, że pùpa dôrowónô je z leżnoscë 30 roczëznë ùrodzeniô brutmana czë brutczi, jaczi jesz nie nalezlë swòji drëdżi pòlowë. Zrobionô je z bëlnëch ruchnów – kò mùszi bëc pëszno òbloklô, żebë sromòtë nie bëlo. Wëpchónô móże bëc slomą, sanã, czë szôtorama. Dobrze je, żebë wszëtcë we wsë jã widzelë, temù nôlepi jã pòsadzëc przed dodomã na lawie. Pòtemù pewno sedzy biédnô dzes schòwónô na pszãtrze, abò w jaczi krëjamny jizbie. Nen wcyg żëwi zwëk znóny je w Lebczu, Strzelnie i Mierëszënie.
Òd mòji mëmë ë sąsôdczi ze Starzëna czul jem jesz ò jednym szpòrce, jaczi sã robi stôrémù kawalérowi na 30 ùrodzënë – wklôdô sã taczémù gãsé jajo pòd pierzënã, żebë nen so cos wësedzôl… Jesz dze jindze dôwalo sã za taczégò bëńlã na mszą…
A móże jesz w jaczich wsach je pùpa znónô, abò są jesz jinszé szpòrtë? Dôjta znac w kòmeńtérach.
Bóg zaplac Aleksandrze Ôbram i Grégòrowi Renuszowi za wiadla.
Pùpa dlô brutczi – FrãcPùpa dlô brutmana – Hela (foto: A. Ôbram)
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Zdrój: Kaszubi, kultura ludowa i język, Toruń 1934, s. 73
Cëż to je na klëka? Kò znajemë ją z „Kaszëbsczich nótów”. Leno ną razą nié ò ną klëkã, co jã sã na wòla naklôdalo, jidze. Tuwò prawie gôdka ò zakrzëwiony palëcë, chtërnô zwónô je téż kluką,kòzłã czë krzëwim sãkã. Przódë lat służëla òna do przekôzywaniô wiadlów na wsach. Służëla? A mòże slużi jesz dzysô? Kò w jedny wsë na nordze Kaszëb, w Slawùtowie, klëka, zwónô kòzłã, chòdzy pò wsë do terô. Szôltëska ti wsë wësélô ją na wies z lëstã zatklim w rësënie, co je na jednym z jegò kùńców, żlë chce dac mieszkeńcóm wiédzã ò pòdatkach. Ò slawùtowsczim kòzle mdzeta mòglë przëczëtac w rujanowi „Pòmeranie”. A mòże na Kaszëbach je jinô wies, dze klëka jesz je w ùżëcym?
Wiele wiadlów ò klëce dôwô w swòjim slowôrzu ksądz Bernat Zëchta, chtëren notérëje: klëka – 2. mocno zakrzywiona laska, zwykle jałowcowa z przyczepioną do niej kartką papieru, w której niegdyś sołtys zwoływał gminę na zebranie lub podawał jakieś ogłoszenia do ogólnej wiadomości. Dziś laska ta wyszła z użycia, a nazwą klëka określa się już tylko ogłoszenie. W Goszczynie klëka miewała kształt kozła, stąd także oboczna jej nazwa kòzeł, gdzie indziej miała kształt węża, w Kębłowie pod Luzinem kształt kijanki. Klëka przëszła, pòdatczi mają bëc płaconé. Zanies klëkã na pùstczi. Jic jak klëka – ‘rozgłosić się’: Czej ta ò tim wié, tej to pùdze we wies jak klëka – ‘wszyscy się o tym dowiedzą’ (pn, śr).
kluka – 1. laska sołecka (pd). 2. pùstonocnô kluka – laska w postaci buławy, przewiązana czarną, długą wstążką, którą posługiwano się niegdyś podczas zapraszania na tzw. pùstą nocprzed pogrzebem. Zaproszenie to odbywało się w ten sposób, że dwaj chłopi ‘mężczyźni’ obchodzili chaty i klepali kluką w dzwiérze mówiąc: Dali waju prosëc na pùstą noc, po czym zanosili klukã do domu żałobnego, gdzie przechowywano ją do następnego pogrzebu we wsi (Wielkie Chełmy).
kòzeł – 3. laska sołecka (pn), były dwa rodzaje kòzłów: większy dla gbùrów, mniejszy dla reszty ludności. Podrzucając kòzła w sień naśladowano bleczenié kozła. Stąd powiedzenie: Kòzeł zableczôł (Puckie). Kòzeł dzys chòdzy pò wsë. Z kòzłã chòdzą, chto wié, co ten szôłtës òd nas chce. Szôłtësczi kòzeł nazéwô sã kòzeł, bò mô rodżi i kłãbë jak zmiarti kòzeł, a w pëskù òn trzimô lëst. Łazëc jak wiesczi kòzeł – ‘o człowieku próżnującym, wałęsającym się po wsi’.
W piątk wieczór, na wilëją szlubù i wieselégò, lëdze schôdają sã pòd chëczą starszëch brutczi na pòlterabend zwóny téż pòltrówką abò pòltrã. Kòżden, chto przëszed mùszi chòc jedną sklaną bùdlã abò wek na progù dodomù stlëc na szczescé mlodëch a òdnëkaniô lëchëch dëchów. Robi to sã z redoscą a glosnym krzikã, kò pòlterabend znaczi „glosny wieczór”. Biéda temù, chto za pierszą razą bùdlë nie stlëcze, kò mòże bëc wësmióny. Zó to tlëczenié mlodi mają òbòwiązk pòczãstowac zeszlëch sznapsã ë kùchã. Na pòlter sã nie zaprôszô, kòżden mòże przińc. Nôwicy je nëch, co nie są proszony na wieselé – kòl ti leżnoscë sklôdają mlodima żëczbë, a czasã nawetkã dôwają darënczi.
Jesz w latach 80. tlëklo sã sklo na progù dodomù, terôczas rëchtëje sã tzw. kastã, żebë bëlo bezpieczni a lżi do sprzątaniô. Czãsto na pòltrach dô sã terô spòtkac mùzykańtów. Pòltra mùszi bëc kùńc ò dwanôsti, tj. wszëtkò sklo mùszi bëc wëmiotłé a zebróné bez mlodëch. Pò pólnocë mô bëc sztël, kò mlodi a jejich starszi mùszą sã jesz wëspac.
Pòlterabend je to zwëk germańsczi, znówny téż je na Szląskù (leno tam sã tlëcze pòrcelanã), Wiôlgòpòlsce, Kòcewim, w niechtërnëch regionach Niemców ë Duńsczi.
Niżi òdjimczi z pòltrów w Pùckù (2016 r.) ë Dãbògòrzim (2015 r.): Continue reading “Znajeta tak co: Pòlterabend”
Pôrã dniów nazôd dostôl jem òd Grégòra Szczepôniôka egzemplér cządnika „Czerwony Karzeł”, w jaczim ùkôzôl sã mój tekst na témã kaszëbsczich krëjamnëch pòstacëjów. Krócëchno òpisôl jem naj’ kaszëbsczi swiat dëchów, pùrtków, krôsniãtów, stolemów, swiat czarowniców, farmazynów ë czôrnoksãżników. Dokôz nen pisôl jem z nôdzeją, że ne naju pòstacëje mdą wicy wëzwëskóné w lëteraturze (równo w jaczim jãzëkù pisóny). Artikel je téż zapòwiescą „Kaszubskiego bestiariusza”, jaczi wespół z Grégòrã J. Schramke w 2017 rokù chcemë dac do smarë. Kò nick wicy ju ò „Bestiariuszu” nie napiszã ani téż nie mdã nick òbiecywôl, kò to mòże jaczi zli co lëchégò narobic…
„Czerwony Karzeł” wëdôwóny je bez Gduńsczi Klub Fantasticzi (Gdański Klub Fantastyki). Òbklôdkã a céchùnczi zrëchowala Paùlëna Slëwa. Tuwò pòwrózk na starnã, dze mòże nalezc spisënk archiwalnëch numrów pismiona.
W zélnikù 2016 rokù bëlë më z mòją bialką Eweliną, starką Danutą a cotką Marilką wërézowóny do Niemców. Bëla to krótkô wanoga do Wschódny Frizje. Pôrã dniów mieszkelë më w Westerstede – miasteczkù, co leżi krótkò Òldenbùrga. A gòszczony më bëlë prôwdzëwie pò królewskù bez Rafała – syna cotczi. W Westerstede prowadzy òn restaùracjã Agavea w parce negò gardu – Moorbùrgù gòspòdã, jakô zwie sã Ostfriesischer Hof. Kùcharzã w ni je Robert, chtëren rëchtëje nadzwëk smaczné jestkù! (Temù przëjachôł jem nazôd dodóm kąsk wëpaniali).
W òkòlim Òldenbùrga lëdze gôdają jesz môlowim platdojczã, a witają sã, czë to ze znónym czë cëzym, słowã „moin”, jaczé pòchôdô z frizyjsczégò jãzëka (zazdrzë tuwò). Je to slówkò òznacziwającé kaszëbsczé „witôj” abò pòlsczé „cześć”. Czedës bëlo téż ùżiwóné na Kaszëbach, le terô je prawieże zabëté. „Moin” pòjôwiô sã téż przed chëczama na rozmajitëch witôczach, na dwiérzach krómów czë gòspòdów, tak jak w Ostfriesischer Hof nad bùtnowima dwiérzama.
W krómach Òldenbùrga wszëtkò mòże dostac. Nawetka w wiôldżich ceńtrach hańdlowëch są do kùpieniô regionalné ruchna dlô bialczi ë chlopa. (Chtëż bë tak co kòl naju widzôl?).
Żlë mdzeta w òkòlim Òldenbùrga bédëjã zajachac do Westerstede a òsoblëwie wôrt je òdwiedzëc Ostfriesischer Hof w Moorbùrgù.
PS. Kąsk ò ti wizyce dô do pòczëtaniô w séwnikòwi „Pomerani”. Brifka téż tam bél 🙂
Wczerô, to je 16 lëpińca, béł jem na Lëteracczim Zéńdzenim w Ògródkù, jaczé rëchtuje kòle se w Łubianie Wastnô Fela Bôska-Bòrzëszkòwskô. Bëlë na nim ë Kaszëbi ë Kòcewiôcë, rozmajiti ùtwórcowie słowa, jak téż jinëch kùńsztów. Westrzód zeszlëch bëlë m.jin. Ida Czajinô, Ana Różk, Kasza Główczewskô, Tómk Fópka, Wòjcech Mëszk, Eùgeniô Lôska czë Alicjô Serkòwskô. Na zéńdzenim bëlo bòkadosc gôdków ò lëteraturze, kaszëbsczi pòezje a spiéwów. Nad wszëtczim mia bôczënk Wastnô Fela, chtërnô mùsza pewno slunëszkò zaczarzëc, kò czej jem dojachôl z zëmny Nordë, w Łubianie na niebie nie dozdrzôl jem niżódny blónë. Nót dodac, że wëspólòrganizatorã latoségò zéńdzeniô bëlo wejrowsczé Mùzeùm.
![[w:] F. Lorentz, Kaszubi, kultura ludowa i język, Toruń 1934, s. 73](http://belok.kaszubia.com/wp-content/uploads/2016/10/kleka-lorentz-s-73-torun-kaszubi-kultura-ludowa-i-jezyk-1934.jpg)
