Róman Drzéżdżón | Roman Drzeżdzon
Kòl wilëjnégò stołu
kòl wilëjnégò stołu
strojnym w danczi pôcha
sadniemë wkół familią
òkrëti gwiôzdë blôskã
kòl wilëjnégò stołu
za darë Zemi trójné
dzãkòwac mdzemë słowã
mòdlëtwë wespólny
kòl wilëjnégò stołu
wspòmnimë ùszłi czas
a dëchë starków najich
zajimną lózy plac
kòl wilëjnégò stołu
swiãtim przódków zwëkã
panowac bãdze zgòda,
redosc, smiéch, ùcecha…
kòl wilëjnégò stołu
kòlãdë brzadnô mòc
wëpłënie z najich serców
w ną swiãtą, gòdną noc
Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!
Gwiôzdor, pierwòszno gwës zwóny Gwiôdką, to pòstacëjô, chtërnô na Wilëjã przëchôdô do môłëch dzecy, pitô z pôcérza, grzécznym dôwô darënczi a nielósym rózgã.
Przezeblokłi je w grëbi kòżëch (dôwni béł òbkrãcony słomą), na głowie mô mùcã, na nogach skòrznie, na gãbã zakłôdô larwã z brodą. Jegò atribùtama są: zwónk, rózga abò palëca. Darënczi trzimie we wiôldżim miechù.
Gwiôzdorã straszoné są dzecë òb czas jagwańtu: Bądzta grzéczny bò Gwiôzdor wszëtkò widzy, a wama nick nie przëniese. Tak tej Gwiôzdor je brëkòwny w dëscyplinowanim dzecy.
Na pòstacëjô je téż w karnie panëszków zwónëch téż gwiôzdkama, co chòdzą pò wsë we Wilëjã wieczór.
Terôczas Gwiôzdor milony je ze swiãtim Mikòłajã. Nót wiedzec, że są to dwie apartné pòstacëje. Mikòłôj przëchôdô 6 gòdnika, wkłôdô miodnioscë do bótów, a nicht gò kòl tegò nie widzy. Zôs Gwiôzdor pòjôwiô sã na na wilëjã Gòdów.
W Starzënie Gwiôzdor przëchôdôł òb czas Wilëji, a tej drëdżi rôz jak bëła gwiôzdka rëchtowónô w stëcznikù dlô dzecy z „kòłchòzowëch”* familëjów.
Na òdjimkù taczi „kòłchòzowi” Gwiôzdor z pòczątkù 80. lat.
*kòłchòz – Rolniczô Spółdzeniô Produkcyjnô.
Od redaktora
Przed trzydziestu laty wielu z nas przeżyło szok porównywalny z tym, który był udziałem naszych rodziców czy dziadków, gdy dowiedzieli się o wybuchu wojny. Z tą różnicą, że tym razem agresja nie została dokonana z zewnątrz, ale stanowiła rozprawę z własnym narodem i jego pragnieniem wolności.
W związku z ponurą rocznicą wprowadzenia stanu wojennego przypominam w tej „Pomeranii” chlubną kartę, którą po 13 grudnia 1981 roku zapisało Zrzeszenie Kaszubsko- Pomorskie. Jak wiele innych organizacji mogło poddać się dyktatowi siły i poprzez postawę uległości uzyskiwać profity. A jednak nie ugięło się i wyszło z tego bardzo trudnego okresu naszej najnowszej historii z podniesionym czołem.
Tej niezłomności Zrzeszenia zawdzięczam dużo także w wymiarze osobistym. Dzięki niej nie musiałem, jak wielu moich kolegów dziennikarzy, szukać posady dozorcy, taksówkarza, czy… odszczurzacza (bo i tak bywało). Po rocznym bezrobociu zostałem w lutym 1983 roku przyjęty do „Pomeranii” i mogłem nadal uprawiać zawód dziennikarza, i to w redakcji będącej jak całe Zrzeszenie oazą wolności. Odchodząc jesienią 1989 roku z „Pomeranii”, miałem poczucie zaciągniętego długu wdzięczności. I gdy później sytuacja w piśmie tego wymagała, nie odmawiałem powrotów, chociaż nie zawsze było mi to na rękę. Wracałem do redakcji dwukrotnie: w 2000 i w 2009 roku. W sumie spędziłem w „Pomeranii” ponad 11 lat.
Wszystko ma swój kres. Z upływem tego roku kończę, z własnego wyboru, kolejny, ponaddwuipółroczny pobyt w redakcji. Żegnając się, dziękuję najbliższym współpracownikom, którzy dźwigali ze mną ten słodki, ale i nieraz wpijający się w ramiona, ciężar. Dziękuję licznym autorom, a wśród nich studentom, których uczę sztuki dziennikarstwa na Uniwersytecie Gdańskim (nadal będę się tym zajmował) i którzy hojnie odwzajemnili mi się w „Pomeranii” nabytymi umiejętnościami.
Jestem przekonany, że mój następca nie tylko nie zaprzepaści dorobku istniejącego już prawie pół wieku czasopisma, ale i twórczo go rozwinie.
Edmund Szczesiak Continue reading “Pomerania 12/2011”
Bez dwa dnie, 25 a 26 lëstopadnika, mùzealnicë z Pùcka, Słëpska a Darłowa zwiedzalë stolëcã Niemców. Przédnym célã rézë bëła wëstawa pt. Tür an Tür Polen – Deutschland 1000 Jahre Kunst und Geschichte. Króm tegò mielë më leżnosc òbezdrzec Brandenbùrskô Bróma, Reichstag, Berliner Dom, a w sobòtã zwiedzëc Bode Museum, Pergamon Museum ë Neues Museum.
Do te pòczëlë më pôchniączkã nadchôdającëch Gòdów, jakô rozchôdała sã pò miesce z wielnëch jôrmarków…
W môłim miesce nad Pùcką Plëtą nie mùszi jic do mùzeum bë òbezdrzec czekawé zaòstałoscë. Chòcbë nen pòżarowi gòng, chtëren mòże òbezdrzec na bùdinkù banowiszcza.
Od redaktora
Pierwszego listopada odwiedzamy groby, zwłaszcza te rodzinne, ale także miejsca spoczynku tych, z którymi się przyjaźniliśmy, których ceniliśmy lub tylko znaliśmy. Jeśli pamięć o nich przetrwa, to głównie dzięki nam, gdyż jedynie niektórzy nie giną w oceanie bezimiennych dzięki własnym, nieprzemijającym dokonaniom.
W tym listopadowym numerze „Pomeranii” kierujemy uwagę na zapomniane miejsca ostatniego spoczynku, ale dzięki pasjonatom historii odkrywane i przywracane pamięci zbiorowej, jak choćby cmentarz w Gdyni-Kolibkach, położony obecnie niefortunnie między jezdniami al. Zwycięstwa, w miejscu, nad którym przez wieki górował kościół zburzony przez Niemców na początku II wojny światowej.
Są na Pomorzu liczne cmentarze, na których piętno wycisnęła skomplikowana historia tych ziem, ukazujące wielowyznaniowość i wielokulturowość jej mieszkańców. Chwała tym, którzy wymyślili i realizują projekt ukazania bogactwa pomorskich nekropolii, a który znalazł wyraz w formie wystawy fotograficznej prezentowanej w gdańskim kościele św. Jana (relację z wernisażu zdajemy wewnątrz numeru, a na tylnej okładce można zobaczyć fragmenty tej wystawy).
Przedstawiamy w tym numerze „Pomeranii” także sylwetkę zasłużonego Kaszuby i Polaka, gdyńskiego sędziego rodem z Gochów, Władysława Kiedrowskiego, rozstrzelanego w Piaśnicy 11 listopada 1939 roku, w dniu Święta Niepodległości. Do dziś nie wiadomo, w którym miejscu spoczywają jego szczątki. W okolicy, w której zakończył żywot, na jednym ze słupów podtrzymujących kaplicę w Lesie Piaśnickim dzięki ustaleniom badaczki Elżbiety Grot, autorki artykułu opublikowanego w tej „Pomeranii”, znalazło się jego nazwisko, wśród 852 innych.
Przygotowując ten numer do druku, nie spodziewałem się, że zamieszczona pod koniec relacja ze spływu Śladami Remusa też wpisze się w listopadowy kontekst myślenia o drugim brzegu. Niespodziewanie, już po dodaniu do relacji refleksji i tekstu piosenki, zmarł ich autor, bard spływowy Waldemar Winiecki. Czarne ramki, które otoczyły jego nazwisko, uświadamiają, jak płynna jest granica między byciem tu a tam.
Edmund Szczesiak
Jak da mie do wiédzë Weronika Kòrthals-Tartas 24 rujana w Teleexpresse mdze do òbezdrzeniô sztëczk ji nônowszégò telediskù do piosenczi pt „Pokochaj mnie”. Piesniô je pò pòlskù ale nalezc w ni mòże rozmajité kaszëbsczé akceńtë. Teledisk promùje nową platkã Weroniczi pt. „Velevetka”.
W całoscë klip mòże nalezc na You Tube abò na starnie Tómka Fópczi.
Teleexpress z negò dnia mòże nalezc tuwò
W sobòtã 5. lëstopadnika na Filologicznym Wëdzélu Gduńsczégò Ùniwersytetu mdze X Kaszëbsczé diktando. Wicy ò diktandze na starnie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô
II Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
III Seven Senses of Kashubia
IV Pòtkanié żeglôczów w Gdinie
2. Od redaktora
Powiada się, że czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. A także – czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci… Przysłowia lub ich modyfikacje są mądrością nieprzemijającą. Można je współcześnie odnieść choćby do obcowania z książką.
Z raportu Biblioteki Narodowej wynika, że w 2010 roku aż 56 proc. Polaków nie przeczytało żadnej książki. Obejrzeli za to zapewne dziesiątki seriali, a młodzież tysiące filmików na youtube. Jakie czasy, takie sposoby narracji i zaspokajania zainteresowań oraz obcowania z kulturą. A jednak… Wiem po sobie, że gdyby nie miłość mojego ojca, z zawodu księgowego, do książek (mówiono o nim w Kartuzach, że wyczytał całą bibliotekę powiatową, i jeszcze więcej), zamiłowanie, które i mnie się udzieliło, chyba nie mógłbym, jako absolwent politechniki, uprawiać zawodu, w którym nie tylko na początku jest słowo, ale i przez cały czas. Swoich studentów, uniwersyteckich adeptów dziennikarstwa, przekonuję z kolei, że „nie ma pisania bez czytania”. Bo nie ma bogatego języka bez sięgania po opowiadania Czechowa, powieści Tołstoja czy Conrada oraz wielu innych pisarzy. A także po reportaże naszych tuzów dziennikarsko-pisarskich: Wańkowicza, Pruszyńskiego, Kapuścińskiego.
Dlaczego o tym piszę, i to z odrobiną ekshibicjonizmu? Otóż w związku z chwalebną akcją ZKP „Kaszubskie Bajania”, zainaugurowaną na odnowionym rynku w Kościerzynie i połączoną z promocją płyty, zawierającej najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie, czytane w rodnej mowie przez tak znane osoby, jak Joanna Kurowska, Danuta Stenka czy Maciej Miecznikowski.
Pomysł, żeby prezentować bajki najmłodszym, nie jest nowy. Była wcześniej kampania „Cała Polska czyta dzieciom”, oparta na założeniu, że gdy one jeszcze nie znają alfabetu, ale już obcują z pięknym słowem czytanym im przez innych, to zapamiętują, skąd to słowo dobiega: z książki!
Żeby język kaszubski odżył, zarówno w mowie, jak i na piśmie, trzeba go uczyć w szkołach i na kursach, ale także od kołyski.
Czemu niech służy dołączona do tego numeru „Pomeranii” płyta!
Edmund Szczesiak
