Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti

Hewò 14 gromicznika 2018 rokù Pòpielnô Strzoda zeszla sã w grëpie ze swiãtim Walãtim… Ti co, zapôdnym mòdlã, fejrëją dzysô Dzéń Zakòchónëch, mają jiwer jakùż pògòdzëc pòstny dzéń z miodnyma kùskama 🙂 Na Kaszëbach przódë lat takich klopòtów nicht ni miôl, doch swiãti Walãti bél patronã chòrëch na krãpë (padawicã), co dlô lëdzy bëlo znakã òpãtaniô bez zlégò dëcha. Pewno stąd zwąn sã nen walãtińsczi diôbel, chtërnégò czarownice zadôwalë w jedzenim. Në cëż, òpãtóny a zakòchóny to je czasã to jistné 🙂

Swiãti Walãti, grafika Trézë Langhamer, kòle 1837 r. Zdrój: polona.pl

Continue reading “Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti”

Znajeta tak co: Zôpùstë

Pewno niejedny mògą bëc zadzëwòwóny, że dopiérze dzysô, w niedzelã a nié tzw. Sëti Czwiôrtk, dôwajã òdjimk z pùrclama, ale tak pò prôwdze to dopiérze dzysô zaczinają sã kaszëbsczé ZÔPÙSTË. W nym cządze òd niedzele do wtórkù przed Pòpielną Strzodą, bëlë jadlé pùrcle, plińce a wiele miãsa – W zôpùstë mùszi bëc miãso, bò chto w zôpùstë nie je miãsa, tegò mëdżi òb lato zjedzą.
Jak pòdôwô ks. B. Zëchta (Słowôrz, t. VI, s. 185) „Chłopi kaszubscy spędzają zapusty szczególnie na zabawach tanecznych, które miały niegdyś za cel wywołać urodzaj, szczególnie lnu i zboża”. Zôpùstny tuńc, zdrowiô kùńc – pòwiôdô przëslowié. Òsoblëwi bél tuńc na dobri len – bialczi wësok skôkalë, abë jim len wësok ùrós. Zëchta pòdôwô téż (t. II, s. 353), że „magiczny taniec na dobry len wykonywany [był] zwykle przez starszą kobietę naokoło lnu lub z garścią lnu za pasem.”.
W XIX stalatim, w sobòtã przed zôpùstama, pòjôwiôl sã we wsach tzw. zôpùstny kóń (Zëchta, t. II, s. 199), nierôz w towarzëstwie jinszich maszkarów – miedwiédza, kòzla a bòcóna, jaczi „porywał dziobem placki ze spiżarni” (Zëchta, t. VI, s. 185).
Króm nëch zwëków ks. Zëchta wspòminô jesz ò rëbôkach, jaczi w pòniedzôlk a wtórk mielë tzw. zesziwinë – ùroczësté szëcé niewòdu na losose.

Hewò, nadzwëk smaczné plińce, pieklé bez mòjã starkã Dankã, nié le w zôpùstë:

Znajeta tak co: gromicznik, Gromicznô a gromica

Gromicznik to je pò pòlskù “luty”. Nen miesąc swòjã kaszëbską pòzwã wząn òd swiãta Matczi Bòsczi Gromiczny to je Pańsczégò Òfiarowaniô (2.02). W nen dzéń wôrt je bôczno zdrzec, co sã na swiece dzeje, kò kaszëbsczé przëslowia gôdają:

Jak w Gromiczną taje, biédné bãdą ùrodzaje.
Jak w Gromiczną z dakù kapie, niech le jesz stoją w chléwie szkapë.
Jak na Gromiczną zelga, to mniedwiédz bùdã pòprôwiô.
Jak w Gromiczną taje, co drëdżé pòd gãsą bãdze czësté jaje.
Jak w Gromiczną chwôcy mróz, bãdą pòla pôłné zbóż.

Na Gromiczną pò kòscolach swiãcóné są gromice, jaczé brëkòwóné mògą bëc do:
– òchrónë chëczów przed grzëmòtã a ògniã,
– òdnëkiwaniô diôbla,
– òchrónë przed atakã wilków,
– zamôwianiô chòroscë, co pòzywónô je różą,
– wskôzaniô ùmiérającémù drodżi do nieba,
– robieniô krziżików, jaczé są kladlé niebòszczëkòwi na piérsë ë pòd pôchë, co zabezpieczô żëwëch w przëtrôfkù, jabkë nen ùmarli bél wieszczim.

Jednô familiô ze Strzelna – Żôczkòwie, jesz dzysôdnia robi doma wòskòwé, fejn wòniającé za miodã, gromice. Niżi mòże òbezdrzec jak to kòl nich wëzdrzi. Òdjimczi zrobia Aleksãdra Ôbram, chtërny wiôldżé Bóg zaplac za zgòdã na pùblikacjã. A żlë chto mdze miôl doma za wiele wòskù, tej Ôbramòwie rôd gò òd Waju wezną 🙂

Continue reading “Znajeta tak co: gromicznik, Gromicznô a gromica”

Czile slów ò kaszëbsczich kòmiksach

Rëchtëjącë sã do wëstawë ò kaszëbsczich kòmiksach, co mdze òtemklô w maju 2018 r. w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë w Wejrowie chcã ju terôzka pòkazac, jaczé kòmiksë ùdalo mie sã nalezc. Kò móże chtos z Waju, czëtińców, jesz mie co pòdpòwié 🙂

Hewò, zaczic mùszi òd cządnika “Kaszëbë“, co wëchôdôl w latach 1957-1961. W ny nowòmódny, jak na tamté czasë gazéce, móżemë nalezc pierszé parakòmiksë a kòmiksowé sztrépë. Nôwôżniészé są tuwò òbrôzkòwé òpòwiôstczi ò Walôszkù: Walôszk sëpie na ksężëc (drëk. w numrach 3-5 z 1957 r., 1-2, 4-7, 9-10 z 1958 r.) a Walôszk rwie po zemi (drëk. w numrach 11-14 z 1958 r.). Walôszk pòjôwiô sã téż w numrze 8 z 1958 r. jakno prowadnik pò Kaszëbach – tekst je pò pòlskù òbwòniony kaszëbską gôdką. Aùtorama przigòdów Walôszka bëlë Jón Piépka, jaczi napisôl wiérztowóny tekst a rësownik Wiesłôw Dãbsczi (pol. Wiesław Dembski).



Continue reading “Czile slów ò kaszëbsczich kòmiksach”

Mariolka, Jurk, Szôkùlãfékònël a jiny…

Nowi rok, nowô ksążka! „Mariolka i ji przigòdë” to kaszëbskô òpòwiesc dlô dzecy a jejich starszëch. Akcjô dzeje sã w bôjkòwi krôjnie – swiece krôsniãtów. Króm nëch drobnëch ludków Mariolka spòtikô smòka ò stôrodôwnym a drãdżim do wëmówieniô mionie Szôkùlãfékònël

Pòjôwiają sã téż stolemë Alolilu, Jojo, Jópi ë jinszé pòstacëje z kaszëbsczich legeńdów.
Ksążka pëszno jilustrowónô je bez Joanã Kòzlarską. Dlô nëch, co czëtac nie lubią je platka – to sã tak fejn przësłëchô, jak czëtô Magdaléna Kropidłowskô. Wëdôwcą je Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Dëtczi na wëdanié delë z Minysterstwa Bënowëch Sprawów i Administracëji.
Wszëtczima, co sã kòl wëdaniô ksążczi fëst narobilë baro serdeczno dzãkùjã, wtim òsoblëwie Anie Dunst, Bòżenie Ùgòwsczi, Aszi ë Gòszi Majkòwsczim a jejich tatkòwi Darekòwi, jaczi sprôwdzył pisënk.
Rôczã do kùpianiô a czëtaniô, a żlë chto bë chcôł promòcëją, tej żdajã na bédënczi…

Zylwester w òpisënkù Józefa Cenôwë

W 2017 rokù Wëdôwizna Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô wespól z Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi we Wejrowie wëdelë pòwiesc Józefa Cenôwë (1905-1991) „Marcin i jego czasy”*, w jaczi nalézemë wiele òpisënków kaszëbsczich zwëków. Hewò niżi dzéleczi ò Zylwestrze w Gniéżdżewie.
Pierszi sztëczk je ò zwònienim w Zylwestra:


Drëdżi ò chòdzenim z miedwiédzã:


Trzecy ò zylwestrowëch fifach:


Tej żebë pò Zylwestrze za baro Wama w ùszach nie zwònilo a mòcë miedwiédzã żëczã. Wszëtczégò bëlnégò w 2018 rokù!

*Ksążka je do kùpieniô m.jin. w sedzbie wejrowsczégò Mùzeùm.

Wilëjô w òpisënkù Jana Patocka

Hewò, przed wilëjną wieczerzą wstawiã jesz dzélëczi artikla „Wigilja Bożego Narodzenia na Kaszëbach” aùtorstwa rodzonégò w Strzelnie na nordze Kaszëbsczi, szkólnégò a folkloristë, Jana Patocka (1886-1940).

Ò wilëjny wieczerzi:

Ò wizyce spòdzónégò gòsca:


Ò gôdanim zwierzãtów:


Ò wizyce gwiôzdora:


Ò cëdach:

Në tej, niech w ną cëdną noc, zjiscą sã Waju wszëtczé snieniô. Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!

NAZNACZONY (7)

Hewò, pò dludżim czasu, pòstãpny dzél dolmaczënkù pòwiescë Artura Jablońsczégò „Namerkôny”.

W wigilię Bożego Narodzenia Kónkòwie zjeżdżali całą rodziną, żeby pod wieczór być u babci w Jastarni. Nie było tam jakiejś szczególnie uroczystej wieczerzy, jaka pewnie jest w innych domach, ale za to bardzo wesoło mijał im czas. Jest taka stara pieśń, która zaczyna się od słów: Jô w Jastarnie ùrodzony/ jô w Jastarnie chcã ùmrzéc/ A swój wiek spãdzëc na mòrzim/ przë stôwianim wiele séc. No cóż, dobrze jeśli ktoś ma taką swoją Jastarnię. Wie wtedy, że zawsze ma dokąd wrócić. Tam każda mewa swoim krzykiem go przywita. Każda sosna nowiny szeptać mu będzie. Unosząca się nad wodą poranna mgła ogrom morza mu odsłoni. A słoneczko łaskotać będzie go za uchem. Jednym słowem, wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej.
– No, dzieci! Widzicie już pierwszą gwiazdkę na niebie? – Liska dała znać dorosłym, że czas na Gwiazdora. W tym roku ustalono, że będzie nim Mateùsz. Dlatego wyszedł on do drugiego pokoju, gdzie była schowana skarpeta, która była maską i kożuch, taki prawdziwy z owczej skóry.
– Babciu, patrzyliśmy tu od strony wydm. Tam żadnej gwiazdki nie widać. – rzekł rezolutnie Léón.
– Hola! A nie wiecie, że gwiazdka z Gdańska przychodzi? Idźcie no z drugiej strony zobaczyć.
Dzieci biegły do okien, a Mija szybko otworzyła drzwi, żeby wpuścić kolędników, bo tak to wcześniej było umówione. Cóż to się nie działa w domu Liski! Koń, małpa, żandarm, chłop z gwiazdą, diabły z batami i pejczami, baba z dziadem. Dzieci z wrzaskiem uciekały, gdzie popadło! Najmniejszy wlazł w końcu pod stół i siedział cicho jak mysz. Tónk schował się pod sutannę starego księdza Tónë, który też przyjechał na święta. Tylko najstarsza Marta nie miała gdzie się schować. Na szczęście kolędnicy, jak szybko do domu wpadli, tak szybko wyszli, życząc wszystkiego najlepszego na Boże Narodzenie. Za to w salonie pojawił się Gwiazdor z pękatym workiem pełnym prezentów!

Continue reading “NAZNACZONY (7)”

NAZNACZONY (6)

Transcassubia stała już na dworcu w Chojnicach, kiedy pierwsi pasażerowie bladym świtem wchodzili na stopnie schodów piętrowych wagonów. Trochę później, prawie równocześnie, wjechały przed dworzec służbowe auta pomorskich notabli. Dla nich przygotowana była salonka, prawdziwy paradny wagón. Do niego Beniamin prowadził teraz marszałka sejmu, Michała Płażewskiego, którego powitali Karól Kilwater i Gerat Szumlewsczi.
– Panie marszałku, prosimy – rzekł Gerat. – Tą salonką dojedzie pan dzisiaj do samego Helu, i to w doborowym towarzystwie kaszubsko-pomorskich samorządowców.
– Dobrze was wszystkich razem widzieć – odpowiedział marszałek, który niegdyś był w Gdańsku pierwszym niekomunistycznym wojewodą.
– Razem, i to w jednym województwie! – wtrącił Gerat.
– Tylko dlaczego pomorskim, a nie kaszubsko-pomorskim!? – zagadał Karól.
– Panowie, dobrze wiecie, że spory wokół nowych województw trwały do samego końca, do chwili głosowania ustawy w Sejmie. Nie można było inaczej, bo zaraz głos podnosili zwolennicy utworzenia dodatkowego województwa środkowo-pomorskiego ze Słupskiem i Koszalinem. Poza tym, co by na to powiedzieli Kociewiacy? Dla dobra sprawy należało odłożyć kwestie etniczne.
– A czy będzie, pana zdaniem, panie marszałku, w niedalekiej przyszłości szansa na zmianę nazwy województwa na kaszubsko-pomorskie, gdybyśmy o to wnioskowali? – Karól nie ustępował.
– Proszę, siadajcie wszyscy! – zawołał mocnym głosem Beniamin. – Pociąg rusza! Kapela rżnie!

Continue reading “NAZNACZONY (6)”

Ne starnë ùżëwôją kùszków (an. cookies). Przezérając je bez zjinaczi ùstôwù przezérnika dôwôsz zgòdã do jich spamiãtëwaniô.