W czerwińcu a lëpińcu 1933 rokù francëskô filmòwô ‘ekspedycjô’ wëtwórnie PATHÉ NATAN krącëla w wiela placach Pòlsczi a przede wszëtczim na Pòmòrzim wiôldżi repòrtôż. W wëbiérze czekawëch môlów na Pòmòrzim pòmôgôl Instytut Bałtycki (Sprawozdanie Dyrekcji IB, Toruń 1933-34).
Francëzowie filmòwalë chòcbë w Torniu, Chònicach, Derszewie, Wejrowie, Gduńskù, Gdinie (m.jin. przemarsz z leżnoscë Swiãta Mòrza, 28.06), Hélu a téż w… Lebczu, dze 2 lëpińca, bez 7 gòdzyn nagriwalë “Scynanié Kanie” a kaszëbsczé tuńce:
Chtëż za produkcjã negò filmù placyl? Hewò taczé to ‘wiadla’ móg w gazétach przeczëtac:
Pewno pò prôwdze to pòlsczé państwò placëlo. Doch w tim czasu Niemcowie webralë so na wòdza A. Hitlera, temù trzeba bëlo, na rozmajité ôrtë, ùdokazniwac, że ‘kòrridor’ je nasz – wiedno a na wiedno pòlsczi!
Jo, a pòd kùńc lëstopadnika, w parisczim kinie “Merigan” bëla premiera negò repòrtażu, jaczé dostôl titel “Ombre sur l’Europe” (“Céń nad Eùropą”).
Ò nym òbrazu wiele so pisalo w pòlsczich gazétach:
Dominowalë entuzjazm a chwalba:
Kò bëlë téż kriticzné glosë:
Pòd kùńc stëcznika 1934 rokù film bél ju wëswietliwóny w pòlsczich kinach. Kò òpisënczi w gazétach bëlë tak dokladné, że to wcale ni mùszôl na nien jic:
A jak ju w kinie czlowiek bél, bò “To wszyscy powinni zobaczyć!”, abò szkòlowi kùratór kôzôl, to i “Rotę” i “Pierwszą Brygadę” z bùchą zaspiewôl:
A bél ten propagańdowi repòrtôż, w pòlsczim kinach wëswietliwóny nôczãscy pòd titlama “Cień nad Eùropą” ë “Nie damy ziemi!”
“Ombres sur l’Europe” trafil téż do Wiôldżi Britanie, dze pòkazywóny bél pòd titlã “Shadow over Europe”, móże téż do Szpanie ë Americzi (?)
Pò wiela latach ò filmòwanim “Scynaniô Kani” w Lebczu ë premierze “Céniô nad Eùropą” w pùcczim kinie, pisôl Zygfrid Prószyńsczi w wspòminkòwi ksążce “Z belferskiego podwórka” (1984). Zôs Jerzi Hirth (ps. Marek Łebczański) wspòmnąl ò tim w “Gazecie Nadmorskiej”. Kò nie pòdalë òni titla filmù, temù téż sznëkrowanié za nim bëlo dosc drãdżé…
Dopiérze w 2024 rokù z pòmòcą m.jin. Adama Hintzka, Éwelinë Stefańsczi, mòji bialczi Éwelinë a ji sostrë Anë, ùdalo so nen film nalezc w parisczim GParchives a zamówic jegò cyfrową wersjã. Tuwò pòdzãka prôcownikòwi archiwùm Cyrillowi – Merci beaucoup!
Jo, kùreszce wersjã do wglądu ùdalo so z Pariża scygnąc, në ale… najégò “Scynaniô Kani” je baro malo – blós bez czile sekùńd widzec je przemarsz ùczãstników a widzów negò òbrzãdë. Zôs w jinszim placu pòjôwiają so panëszczi a nôwicy je Kaszëbów tuńcëjącëch m.jin. do frantówczi “Òwieczczi chòdzą, zwónczi brzdąkają”.
Òglowò Kaszëbi pòtraktowóny są jakò propagańdowé spòdlé, a mają swiôdczëc ò pòlskòscë Pòmòrzégò. Kò dzysô smiészno brzëmią wëùczoné, wërzeklé pòkraczną pòlaszëzną, slowa rëbôków z Hélu: “Mówimy zawsze po polsku…”, czë “Bede bronil mego jezyka, aż do ostatniego mego życia, i nie dam morza aż do smierci”…
Ùdô so czedës nalezc co wicy? Kò w nym archiwùm gôdają, że nié… Në, chtëż to wié – mòże na jaczich, pòkrëtëch pichã pòlëcach, zataconé są jaczé filmòwé taszmë z Pòmòrzégò?
A ti, co bë bëlë zajinteresowóny jaczim “Céniô…” pòkazã, to mùszą so ò licencjã w GP archives pëtac 🙂
