Róman Drzéżdżón | Roman Drzeżdzon
Pôrã tidzeniów temù wjachôl jem do „kaszëbsczi stolëcë” – Kartóz, òbezdrzec fòtannã na rénkù, jakô òbzdobionô je òbrazkòwą wëliczanką pt. „Kaszëbsczé nótë”.
Hmm, westchnąl jem, zrobil fòtografczi, a tej so pòmëslôl, że mdã pisôl pòzwã miasta Kartuzë bez „ó”. Nie je to równo „u” czë „ó”?
– Tak, ciociu. Tak jak mówiłaś.
– Wiesz, na wszelki wypadek lepiej włożyć kawałek sieci do trumny. A jakby się okazało, że on jest upiorem – wieszczim!?
– Igłę do szycia sieci, ciociu, włożyłem. Tak jak każdemu rybakowi.
– W imie Ojca i Syna i Ducha Swiętego – czas zaczynać. – Ojcze nasz, którys jes w niebie, niech sie swięcy jimie Twoje, niech przijdze Twoje królestwo…
– …i nie wódz nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode zlego. Amen. – wymawiając z kaszubska słowa pacierza, Marta modliła się razem z innymi. Musiała zostać w swoim pokoju, była przecież w ciąży i wnet miała rodzić. Zakazano je patrzeć na trupa, bo dziecko mogłoby się urodzić słabowite i chore, a nawet umrzeć zaraz po urodzeniu.
Hùrma lëdzy w nen pëszny słuńkòwi dzéń (15.7.2017) nawiedzëla Sanktuarium Królewi Kaszëb w Swiónowie. Hewò pôrã òdjimków z Òdpùstu Matczi Bòsczi Szkalperzny…
Wëjachalë më w nocë 20 łżëkwiata. Aùtobùs, w chtërnym bëlë przedstôwcowie Gminë Gniewino, Kòla Wiesczich Gòspòdëniów, Mùzeùm Pùcczi Zemi i Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie, wiesolo nëkôl bez Pòlskã. Pò pôlnim zajachalë më do Skarżëska-Kamianny prawie na… pôlnié. Òb wieczór „Szczypior Kapela” zagrala widzali kòńcert dlô mieszkeńców negò miasta. Tuwò nalézeta relacjã: PROSKARŻYSKO
Wczas reno òdwiedzëlë më Sanktuarium Matczi Bòżi Miloserdzô w Skarżëskù, dze je replika Òstribrómë. Tej pò òddzãkòwanim sã z najima gòspòdarzama pònëkalë më w górë – na Spisz, prosto, bez Nowi Targ, do Niedzycë.
Czej më pò pôlnim zajachalë, tej to dalo wieczerzã. Gòspòdôrz naju kwatérë, pón Antoni, rôczil naju na charitatiwny kòńcert. Czej to ùczëlë naju chlopi z kapelë to jaż szpérama rëchalë, chùtuszkò sã òbloklë, wzãlë swòje jiństrumeńta a flot më nëkalë na zalã…
Tak tej më wieczór wëszlë… a reno przëszlë, a kòl leżnoscë kąsyczk dëtka na dobrą sprawã òstawilë. Nawetka ò tim w gazétach napiselë. Zazdrzijta le tuwò: NIEDZICAeSpisz
W niedzelã òpanowelë më zómk w Niedzycë. Wszëtkò za sprawą wëstawë ò kaszëbsczich pielgrzimkach: ti rëbacczi z Hélu do Pùcka i ti nadolsczi bez Żarnowsczé Jezoro. Ną òdjimkòwą wëstawã mdą mòglë òbzérac letnicë, jaczi bez lato „szturmùją” zómk.
Na drëdżi dzéń, czej më sã dobrze wëspalë, rëszëlë më bez Jasną Górã pòd dodóm… Jak më reno wëjachalë, tak më w nocë przëjachalë. Szczãslëwie!
Mielë më na ti wëprawie wiele wicy przigòdów… Kò przeńdze na naju réza do legeńdów!
Òd Wiôldżégò Czwiôrtkù do Wiôldżi Sobòtë w kòscolach môlczą zwònë i zwónczi. Zó to czëc je klekòtanié. Jes w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach, w piątk a òsoblëwie w sobòtã, knôpi chòdzą z klekòtkama wkól kòscola. Tak je chòcbë we Wejrowie kòl klôsztoru francëszkanów.
Kąsk wicy ò klekòtanim a jinszich kaszëbsczich zwëkach Wiôldżégò Tidzenia a Jastrów mòże przeczëtac w artiklu Andrzeja Bùslera na starnie KPZ: Jastrë czyli kaszubskie Święta Wielkanocne
Òd Nowégò Rokù jaż do swiãta Trzech Królów (6 stëcznika), pò wsach i miasteczka kaszëbsczich chòdzą przezeblekli za królów trzeji knôpi. Czedës ti chòdzëlë z gwiôzdą i brzãczadlã zwónym brómtopã czë mrëczkã. Pò pòlskù nen jinstrumeńt nazywóny je burczybasem. Króm tegò mielë òni téż sobą béksã na dëtczi.
Nôczãscy królowie òblokli są w biôlé ruchna. Czedës do òbleczeniô brëkòwóné bëlë pòdchlastnice a w nowëch czasach kòmże służków. Na glowach Królowie noszą kòrunë zrobioné z papióru, złotków i strzéberków. Jeden z nich mùszi miec gãbã wëmalowónô na czôrno.
Dzysôdnia królowie nie chòdzą ju z brómtopã i nie spiéwają taczi hewò piesnie: Continue reading “Znajeta tak co: Trzeji Królowie”
Hewò malińkô próbka jednégò z òpòwiôdaniów z cyklu „Hurenamle kaszubskie”, na jaczé dostôł jem Sztipendium Minystra Kùlturë ë Nôrodny Spôdkòwiznë.
Jãdrzné jabka, jãdrzé krëszczi…
(…)
– Ty by pomogła dziadkowi? Nie bój się, dziadek ci nic nie zrobi. Në pòjczkôj, pòjczkôj – Augustyn wyciągnął suchą rękę do dziewczynki.
Ta ciekawie patrząc na niego niepewnie podeszła do łóżka.
– Ja jestem Iwonka, a ty jesteś mój prapradziadek, tak? Mama mi mówiła… Mama jest tam – dziecko pokazało na uchylone do dużego pokoju, zwanego z kaszubska paradnicą, drzwi.
– Jo – wyszeptał stary Kreft.
– A ile mas lat?
– Dosc wiele… Nawetkã baro wiele.
– Sto cy dwieście?
– Tëli co trzeba…
– Cemu tak dziwnie mówis?
– Dziwnie? A… bo po swojemu, po kaszubsku.
– Ja umie po kasubsku – Iwonka uśmiechnęła się radośnie. – W pseckolu śpiewamy piosenki i wiersyki się ucymy, pani nam bajki po kasubsku cyta, a casem tata w domu tez po kasubsku mówi. Tylko nic mamie nie mów, bo mama nie lubi, jak tata po kasubsku w domu mówi. Ona by chciała, żeby ja lepiej po agnielsku umiała. A ja by chciała po hiszpańsku…
– Opowiesz dziadkowi kaszubską bajkę?
Iwonka śmiesznie zmarszczyła czoło. Continue reading “Hurenamle kaszubskie – Stypendium Ministra Kultury”
Wejle, 24 gòdnika na Wilëją Gòdów, jak zwëk kôże starzińsczé chëczë nawiedzëlë panëszczi…
Môta wa bëlno bótë wëczëszczoné? Czej jo, tej pòstawta je dzysô (5 gòdnika) na parapet a mdzeta gwës, że sw. Mikòlôj cos wama w nocë (6 gòdnika) do nich wlożi, nielósym wãdżel ë rózgã, a grzécznym co miodnégò. Równak na wiôldżé darënczi nie rechùjta, kò sw. Mikòlôj je biédniészi òd pòstacëji zwóny Gwiôzdorã (ale téż Gwiżdżã, Gwizdorã, Gwiôzdką, Panią Gwiôzdką czë Panëszką), co przëchôdô na wilëją Gòdów (24 gòdnika).
Terôczas dzecë (a starszi téż) nie rozróżniwają sw. Mikòlaja òd Gwiôzdora. Dlô nich to je jedno – chlop w czerwionym òbleczenkù z biôlą brodą, do te jesz jezdzy saniama, jaczé cygną reniferë. Cëż, pòpkùltura dobiwô.
Przódë lat na Kaszëbach sw. Mikòlôj kòjarzony bél przede wszëtczim z… wilkama, chtërnëch bél òpiekùnã, ale téż przed chtërnyma bronil òn lëdzy. Ks. Bernat Zëchta pòdôwô w swòjim słowôrzu (t. III, s. 168), że mikòłôj to je ‘zły duch, fig. zły człowiek’ a mô na se czerwioné òbùcé, a dali sélô do zewiszcza ‘nikòlaj’ (t. III, s. 259-60), co òznacziwô kùlawégò diôbla, chtëren mieszkô w lese.
Mikòlôj je, jistno jak swiãtô Barbara (4 gòdnika) patronã rëbôków (chòc nie wiém, czë terôczas kaszëbsczi rëbôcë mają do niegò jaką tczã). Ks. Zëchta w tomie II swòjégò słowôrza pòdôwô taką żartoblëwą òpòwiesc:
Pewien rybak podcza burzy na morzu modli się:
Swiãti Mikòłaju,
Pòmóż mie do kraju,
Jedną Klarã móm,
Do klôsztoru jã dóm.
A gdy już było blisko kraju, odwrócił się od morza i rzekł chytrze:
Mòrze, mòrze kùsznij mie w rzëc,
Mòja Klara mòże doma bëc.
(Przymorze)
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Cëż wespólnégò mają sobą kóń ë Gòdë? Hewò to, że pòd kùńc lëstopadnika prôcownicë Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie bëlë wëjachóny do Warendorf w Niemcach rôczony bez Zapôdnoprësczé Mùzeùm. Tã wejrowsczi mùzealnicë zrëchtowelë gòdną wëstawã… Òdjimczi z wernisażu nalézëta tuwò
W sklôdze kaszëbsczi delegacje bëlë: Benita Grzenkòwicz-Ropela – kùratór wëstawë, Wòjcech Wesserling – lëdowi kùńsztôrz, R.D. to znaczi jô, nôleżnicë Kaszëbsczégò Duò Artisticznégò tzw. „dwa kònie” – Tomôsz Fópka, chtëren jak to w zwëkù mô dëbeltno reprezeńtowôl Kaszëbë: 1. jakno direchtór wejrowsczégò mùzeùm ë 2. jakno spiéwôk. W ti slédny fùnkcje towarzël mù „drëdżi kóń” – Riszard Bòrësónk, chtëren grôl na akòrdiónie. Ne „dwa kònie”, w sobòtã 19 lëstopadnika 2016 rokù, òbczas wernisażu wëstawë, na chtërny nawetkã dosc wiela lëdzy przëszlo, delë kòńcert kaszëbsczich i niemieczich gòdowëch piesniów. Bezpieczno a wëgódno dowiózl naju donąd a nazôd, kùczer czerëjący mechanicznyma kòniama, szoféra z Szëmôłda Adóm Czoska.
Króm tegò rozmajité kònie – jednofarné, wielofarwné, dzywné, mòderné, wiôldżé a malińczé spòtikelë më wnetka w kòżdim nórce chòdzącë szasëjama Warendorfù – dzélëk nich widzec je na òdjimkach: