Bëlôk - czôrno na biôłim

Ji miono bëlo Aleksandra. Chòc pòmalëcznô, ale stateczno pò wòdach Szkarpawë i Wislë jachala. Aleksandrą czerowôl naju prowadnik pò nym dzélu Zëlawów Przemk. Równak sternikã móg bëc kòżden z naju – gazétników, co wëbrelë sã na latosé warkòwnie zrëchtowóné bez miesãcznik „Pomerania”. Przemk dolmaczil, że za pôrã tësący zlotëch mòże so taką Aleksandrã tj. mòtorowi bôt wëpachtowac a bez tidzéń rézowac pò zëlawsczich wòdach. Do te ni mùszi miec niżódnëch żeglôrsczich cedlów, leno przeńc krótczé szkòlenié – jak zapùszczëc mòtór, jak jachac do przódku, ëtd.
Spòkójno bieżëlë më Szkarpawą z Rëbinë do marinë w Błotnikù òb drogã dobéwającë pôrã wòdnëch zawadów – mòstów a szluzów. W Błotnikù më zjedlë dobré pôlenkò przërëchtowóné bez môlowé bialczi z Kòla Wiesczich Gòspòdëniów, a tej wójt gminë Cedrë Wiôldżé Janusz Sztefón Gòlińsczi òpòwiôdôl nama jakùż to bëlo (a je) z ną mariną w Błotnikù. Ò tim mdzeta mòglë pòczëtac w „Pomeranii”. Kòl leżnoscë wójt, chtëren òkôzôl sã bëlnym gôdôszã a prowadnikã, pòkôzôl nama tzw. Hausbôtë (pliwającé dodomë), jaczé robi priwatnô firma w jegò gminie.
Nazôd w Rëbinie më bëlë dosc pòzdze wieczór. Na spanié dojachelë më do Sztutowa. Tej jestkù, pitkù a spatkù, bò reno zwiedzëlë më Konzentrationslager Stutthof, równak òdjimków z negò môla na starnie na prosbã najégò prowadnika nie dôwóm…

Rëbina – tuwò mòże wëpachtowac mòtorowi bôt, a tej w drogã

Stôré a nowé…

„Skrącóny” mòst w Rëbinie, pò chtërny jezdzy wąskòtorowô bana

Read more

Wëjachalë më w nocë 20 łżëkwiata. Aùtobùs, w chtërnym bëlë przedstôwcowie Gminë Gniewino, Kòla Wiesczich Gòspòdëniów, Mùzeùm Pùcczi Zemi i Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie, wiesolo nëkôl bez Pòlskã. Pò pôlnim zajachalë më do Skarżëska-Kamianny prawie na… pôlnié. Òb wieczór „Szczypior Kapela” zagrala widzali kòńcert dlô mieszkeńców negò miasta. Tuwò nalézeta relacjã: PROSKARŻYSKO

Wczas reno òdwiedzëlë më Sanktuarium Matczi Bòżi Miloserdzô w Skarżëskù, dze  je replika Òstribrómë. Tej pò òddzãkòwanim sã z najima gòspòdarzama pònëkalë më w górë – na Spisz, prosto, bez Nowi Targ, do Niedzycë.

Czej më pò pôlnim zajachalë, tej to dalo wieczerzã. Gòspòdôrz naju kwatérë, pón Antoni, rôczil naju na charitatiwny kòńcert. Czej to ùczëlë naju chlopi z kapelë to jaż szpérama rëchalë, chùtuszkò sã òbloklë, wzãlë swòje jiństrumeńta a flot më nëkalë na zalã…

Tak tej më wieczór wëszlë… a reno przëszlë, a kòl leżnoscë kąsyczk dëtka na dobrą sprawã òstawilë. Nawetka ò tim w gazétach napiselë. Zazdrzijta le tuwò: NIEDZICAeSpisz

W niedzelã òpanowelë më zómk w Niedzycë. Wszëtkò za sprawą wëstawë ò kaszëbsczich pielgrzimkach: ti rëbacczi z Hélu do Pùcka i ti nadolsczi bez Żarnowsczé Jezoro. Ną òdjimkòwą wëstawã mdą mòglë òbzérac letnicë, jaczi bez lato „szturmùją” zómk.

Na drëdżi dzéń, czej më sã dobrze wëspalë, rëszëlë më bez Jasną Górã pòd dodóm… Jak më reno wëjachalë, tak më w nocë przëjachalë. Szczãslëwie!

Mielë më na ti wëprawie wiele wicy przigòdów… Kò przeńdze na naju réza do legeńdów!

Naju karno wãdrowczików z gòspòdarzama Skarżëska-Kamianny

Read more

dëgù! dëgù!
dëgù da
bëlny dëgôrz
z dëgówkama
nëkô z rena
za brutkama

dingù! dingù!
dingù da
mądri dëgôrz
brutczi mlodé
brzózką gëldzy
w gòlé nodżi

gili! gili!
gili da
brutczi zó to
rôd dôwają
dëgôrzowi
kòpã jajów

Òd Wiôldżégò Czwiôrtkù do Wiôldżi Sobòtë w kòscolach môlczą zwònë i zwónczi. Zó to czëc je klekòtanié. Jes w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach, w piątk a òsoblëwie w sobòtã, knôpi chòdzą z klekòtkama wkól kòscola. Tak je chòcbë we Wejrowie kòl klôsztoru francëszkanów.

Kąsk wicy ò klekòtanim a jinszich kaszëbsczich zwëkach Wiôldżégò Tidzenia a Jastrów mòże przeczëtac w artiklu Andrzeja Bùslera na starnie KPZ: Jastrë czyli kaszubskie Święta Wielkanocne

Hewò tak piszą pòswiãconą krédą w Niemcach. Kòl naju na Kaszëbach je K+M+B, co znaczi Ksądz Mô Biédã 😉

Òd Nowégò Rokù jaż do swiãta Trzech Królów (6 stëcznika), pò wsach i miasteczka kaszëbsczich chòdzą przezeblekli za królów trzeji knôpi. Czedës ti chòdzëlë z gwiôzdą i brzãczadlã zwónym brómtopã czë mrëczkã. Pò pòlskù nen jinstrumeńt nazywóny je burczybasem. Króm tegò mielë òni téż sobą béksã na dëtczi.
Nôczãscy królowie òblokli są w biôlé ruchna. Czedës do òbleczeniô brëkòwóné bëlë pòdchlastnice a w nowëch czasach kòmże służków. Na glowach Królowie noszą kòrunë zrobioné z papióru, złotków i strzéberków. Jeden z nich mùszi miec gãbã wëmalowónô na czôrno.
Dzysôdnia królowie nie chòdzą ju z brómtopã i nie spiéwają taczi hewò piesnie: Read more

Hewò malińkô próbka jednégò z òpòwiôdaniów z cyklu „Hurenamle kaszubskie”, na jaczé dostôł jem Sztipendium Minystra Kùlturë ë Nôrodny Spôdkòwiznë.

Jãdrzné jabka, jãdrzé krëszczi…

(…)
– Ty by pomogła dziadkowi? Nie bój się, dziadek ci nic nie zrobi. Në pòjczkôj, pòjczkôj – Augustyn wyciągnął suchą rękę do dziewczynki.
Ta ciekawie patrząc na niego niepewnie podeszła do łóżka.
– Ja jestem Iwonka, a ty jesteś mój prapradziadek, tak? Mama mi mówiła… Mama jest tam – dziecko pokazało na uchylone do dużego pokoju, zwanego z kaszubska paradnicą, drzwi.
– Jo – wyszeptał stary Kreft.
– A ile mas lat?
– Dosc wiele… Nawetkã baro wiele.
– Sto cy dwieście?
– Tëli co trzeba…
– Cemu tak dziwnie mówis?
– Dziwnie? A… bo po swojemu, po kaszubsku.
– Ja umie po kasubsku – Iwonka uśmiechnęła się radośnie. – W pseckolu śpiewamy piosenki i wiersyki się ucymy, pani nam bajki po kasubsku cyta, a casem tata w domu tez po kasubsku mówi. Tylko nic mamie nie mów, bo mama nie lubi, jak tata po kasubsku w domu mówi. Ona by chciała, żeby ja lepiej po agnielsku umiała. A ja by chciała po hiszpańsku…
– Opowiesz dziadkowi kaszubską bajkę?
Iwonka śmiesznie zmarszczyła czoło. Read more

Wejle, 24 gòdnika na Wilëją Gòdów, jak zwëk kôże starzińsczé chëczë nawiedzëlë panëszczi…

Read more

Môta wa bëlno bótë wëczëszczoné? Czej jo, tej pòstawta je dzysô (5 gòdnika) na parapet a mdzeta gwës, że sw. Mikòlôj cos wama w nocë (6 gòdnika) do nich wlożi, nielósym wãdżel ë rózgã, a grzécznym co miodnégò. Równak na wiôldżé darënczi nie rechùjta, kò sw. Mikòlôj je biédniészi òd pòstacëji zwóny Gwiôzdorã (ale téż Gwiżdżã, Gwizdorã, Gwiôzdką, Panią Gwiôzdką czë Panëszką), co przëchôdô na wilëją Gòdów (24 gòdnika).

Terôczas dzecë (a starszi téż) nie rozróżniwają sw. Mikòlaja òd Gwiôzdora. Dlô nich to je jedno – chlop w czerwionym òbleczenkù z biôlą brodą, do te jesz jezdzy saniama, jaczé cygną reniferë. Cëż, pòpkùltura dobiwô.
Przódë lat na Kaszëbach sw. Mikòlôj kòjarzony bél przede wszëtczim z… wilkama, chtërnëch bél òpiekùnã, ale téż przed chtërnyma bronil òn lëdzy. Ks. Bernat Zëchta pòdôwô w swòjim słowôrzu (t. III, s. 168), że mikòłôj to je ‘zły duch, fig. zły człowiek’ a mô na se czerwioné òbùcé, a dali sélô do zewiszcza ‘nikòlaj’ (t. III, s. 259-60), co òznacziwô kùlawégò diôbla, chtëren mieszkô w lese.

Mikòlôj je, jistno jak swiãtô Barbara (4 gòdnika) patronã rëbôków (chòc nie wiém, czë terôczas kaszëbsczi rëbôcë mają do niegò jaką tczã). Ks. Zëchta w tomie II swòjégò słowôrza pòdôwô taką żartoblëwą òpòwiesc:

Pewien rybak podcza burzy na morzu modli się:

Swiãti Mikòłaju,
Pòmóż mie do kraju,
Jedną Klarã móm,
Do klôsztoru jã dóm.

A gdy już było blisko kraju, odwrócił się od morza i rzekł chytrze:

Mòrze, mòrze kùsznij mie w rzëc,
Mòja Klara mòże doma bëc.
(Przymorze)

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Czejbë të Dzecątkò na Kaszëbach bëlo rodzoné…

Cëż wespólnégò mają sobą kóń ë Gòdë? Hewò to, że pòd kùńc lëstopadnika prôcownicë Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie bëlë wëjachóny do Warendorf w Niemcach rôczony bez Zapôdnoprësczé Mùzeùm. Tã wejrowsczi mùzealnicë zrëchtowelë gòdną wëstawã… Òdjimczi z wernisażu nalézëta tuwò
W sklôdze kaszëbsczi delegacje bëlë: Benita Grzenkòwicz-Ropela – kùratór wëstawë, Wòjcech Wesserling – lëdowi kùńsztôrz, R.D. to znaczi jô, nôleżnicë Kaszëbsczégò Duò Artisticznégò tzw. „dwa kònie” – Tomôsz Fópka, chtëren jak to w zwëkù mô dëbeltno reprezeńtowôl Kaszëbë: 1. jakno direchtór wejrowsczégò mùzeùm ë 2. jakno spiéwôk. W ti slédny fùnkcje towarzël mù „drëdżi kóń” – Riszard Bòrësónk, chtëren grôl na akòrdiónie. Ne „dwa kònie”, w sobòtã 19 lëstopadnika 2016 rokù, òbczas wernisażu wëstawë, na chtërny nawetkã dosc wiela lëdzy przëszlo, delë kòńcert kaszëbsczich i niemieczich gòdowëch piesniów. Bezpieczno a wëgódno dowiózl naju donąd a nazôd, kùczer czerëjący mechanicznyma kòniama, szoféra z Szëmôłda Adóm Czoska.
Króm tegò rozmajité kònie – jednofarné, wielofarwné, dzywné, mòderné, wiôldżé a malińczé spòtikelë më wnetka w kòżdim nórce chòdzącë szasëjama Warendorfù – dzélëk nich widzec je na òdjimkach:

Read more

Ò pùpie dlô stôrégò brutmana (30 lat) i stôri brutczi (30 lat) pisôl jem ju rëchli tuwò. Przëbôczã, że pùpa dôrowónô je z leżnoscë 30 roczëznë ùrodzeniô brutmana czë brutczi, jaczi jesz nie nalezlë swòji drëdżi pòlowë. Zrobionô je z bëlnëch ruchnów – kò mùszi bëc pëszno òbloklô, żebë sromòtë nie bëlo. Wëpchónô móże bëc slomą, sanã, czë szôtorama. Dobrze je, żebë wszëtcë we wsë jã widzelë, temù nôlepi jã pòsadzëc przed dodomã na lawie. Pòtemù pewno sedzy biédnô dzes schòwónô na pszãtrze, abò w jaczi krëjamny jizbie. Nen wcyg żëwi zwëk znóny je w Lebczu, Strzelnie i Mierëszënie.
Òd mòji mëmë ë sąsôdczi ze Starzëna czul jem jesz ò jednym szpòrce, jaczi sã robi stôrémù kawalérowi na 30 ùrodzënë – wklôdô sã taczémù gãsé jajo pòd pierzënã, żebë nen so cos wësedzôl… Jesz dze jindze dôwalo sã za taczégò bëńlã na mszą…
A móże jesz w jaczich wsach je pùpa znónô, abò są jesz jinszé szpòrtë? Dôjta znac w kòmeńtérach.
Bóg zaplac Aleksandrze Ôbram i Grégòrowi Renuszowi za wiadla.

Pùpa dlô brutczi – Frãc

Pùpa dlô brutmana – Hela (foto: A. Ôbram)

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego