Wëbrôl jem so w las… Nié, nié, tak zarô jô Wama nie rzekã dze jô bél, a co jem w nym lese widzôl. Wëzgódnijta 🙂
Hewò, jak tã duńc:
Jastarna przed sezonã
Cepelkò sã zrobilo, tej wëbrelë më sã 8. lżëkwiata 2018 r. z bialką, starką a najim scyrzã do Jastarny… Hewò cziledzesąt wëbrónëch fòtografków z ny rézë.
Kamòwé „Kaszëbsczé nótë”
Jeżdżącë pò Kaszëbach tu a tam dô sã nalezc kamë-pòmniczi z „Kaszëbsczima nótama”. Donëchczas narechòwôl jô jejich szesc:
Znajeta tak co: Jastrë
Wszëtczégò bëlnégò na Jastrë!
Z lëżnoscë negò zymkòwégò swiãta dôwóm pôrã czekawinków. Pierszô je ò bãblowanim w Jastrową Niedzelã.
No bùdzenié bãbnã lëdzy, bë wstewelë na rezurekcjã przede wszëtczim znóné je z Jastarnie – kò do dzysô dnia tã bãblëją, co móże òbezdrzec TUWÒ. Równak przódë lat ë w jinszich parafiach na Pòmòrzim nen zwëk bél praktikòwóny. Chòcbë w Wësënie, ò czim pisze ks. Pòdlaszewsczi w artiklu „Zarys historii parafii wysińskiej” („Kaszuby” dodôwk do „Gazety Kartuskiej”, nr 9/1937 r.):
Żlë gôdómë ò Jastrach, tej mùszi nadczinąc ò kaszëbsczich dëgùsach. Ò tim zwëkù pisôl do „Gazety Kartuskiej” (nr 46 z 1938 r.) Jan spòd Kòscérznë: Continue reading “Znajeta tak co: Jastrë”
Znajeta tak co: Wierzba bije!
Wierzba bije, jô nie bijã.
Za tidzéń – wiôldżi dzéń.
Za nocë trzë ë trzë – są Jastrë!
Tak sã czedës w Palmową (abò Kwietną) Niedzelã wòlalo, bijącë wierzbòwima wietewkama sąsôdów.
Swiãcónô palma bëla (a czãsto jesz je) zatikónô za swiãti òbrôz, żebë chronic dodóm przed ùderzenim piorëna. Òb czas grzëmòtë òbchôdalo sã téż chëcz a bùdinczi na gbùrstwie z żôlącyma sã palmama, abë dim òdwrócyl piorën.
Palma bëla òsoblëwie wôżnô dlô gbùrów, jaczi wtikalë jã w zemiã, bë ta dobrze rodzëla a pòla bëlë chronioné przed gradã. Przódë bél jesz zwëk wklôdaniô palmów do gãsëch gniôzd, żebë z jajów welôzlë zdrowé gąsątka, a do kòszków z pszczolama, abë ne dôwalë wicy miodu. Palma chronia mlékò przed psëcym a rëbacczé sécë przed zlim òkã czarownicë.
Wôrt téż przëpòmnąc, że czlowiekòwi, jaczi jedną baszkã z palmë pôlk gardlo nie bòlalo.
Jem gwës, że swiãconé palmë w niejednym kaszëbsczim dodomie są dze w domikù abò jizbie za òbrôz zatklé. Blós czekawé, czë są jesz taczi lëdze, co biją palmą swòjëch sąsôdów abò chòc jedną baszkã zjedlë…
Pòwiesc Aùgùstina Necla w kòmiksu!
Spisënk pòlsczich kòmiksów, w jaczich móże nalezc kaszëbsczé drobnotë, òpùblikòwôl jem na nym blogù w gromicznikù 2018 rokù (nalézeta gò TUWÒ). Nen spisënk jesz nie je fùl, le pòmalinkù, z pòmòcą żëczlëwëch lëdzy, m.jin. Tomôsza Meringa, Henrika Czonstczi, Piotra Pieniążka czë Mareka Adamkòwicza, dopisëjã nowé title.
Ò kòmiksu zrëchtowónym na spòdlim pòwiescë „Krwawy sztorm” Aùgùstina Necla (1902-1976) òpòwiedzôl mie Macéj Tamkùn – zó co jemù baro dzãkùjã!
Òbrôzkòwi „Krwawy sztorm” bél drëkòwóny w latach 1994-95 w pùcczim cządnikù „Gazeta Nadmorska”. Scenarnik napisôl Krësztof Misdzol (pòl. Krzysztof Miśdzioł), zôs céchùnczi òd dzélu 1 do 4 robil Macéj Tamkùn, a òd dzélu 5 do 21 Béjata Glosa (pòl. Beata Glosa).
Tuwò dlô przerównaniô a òszmakaniô dôwajã dwie próbczi:
Wicy sztëczków „Krwawego sztormu” mdze móg òbezdrzec latos pòd kùńc lżëkwiata na wëstawie w Wejrowsczim Mùzeùm.
Cëż na Józefa robic? Swiãtowac!
Cëż më mómë dzysô za dzéń? Doch 19 strëmiannika – swiãtégò Józefa! Òd te dnia dlô Kaszëbów swój pòczątk miôl ZYMK. Chòcbë métrowé smiotë mielë pòla przëkrëté, tej:
Na swiãtégò Józwa przez pòle brózda
Miono Józef, jaczé bëlo dosc czãsto na chrzce dôwóné*, naji starkòwie przerôbialë na rozmajité ôrtë. W „Słowôrzu” ks. B. Zëchtë mómë hewò taką lëstã:
Józef, Józefk, Józk, Józkala, Józul, Józulk, Józwa, Jófka, Jufk, Jazef, Jop, Jopk, Jópa, Jópka, Jocha, Jochal, Jochin, Jefk, Ówa, Ówk. Continue reading “Cëż na Józefa robic? Swiãtowac!”
Białczi, niastë, kòbiétë a niewiastë
Na zôczątk cos do smiéchù:
Z leżnoscë Swiãta Bialków ùmëslôl jem so napisac co ò bialkach, leno jô, biédny chlop, nie jem w sztãdze bialczi òpisac. Temù zazdrzôl jem do „Słowôrza” ks. Bernata Zëchtë (Ksądz i niewiasta z jednégò casta.), a wëpisôl kąsk przëslowiów, jaczé tikają sã negò pësznégò ôrtu lëdzkòscë. Leno sã bialczi nie òbrôżôjta, kò to je prosto prosté chlopsczé na Waju wezdrzenié 🙂
Białka (w znaczenim ‘kòbiéta’):
Białka bez chłopa to jak kóń bez ùzdë.
Białka bez wstëdu to jak strawa bez solë.
Trzëmac białkã za słowò, a rëbã za ògón to na jedno wëchôdô.
Kòniowi nie dowiérzôj z tëłu, psu z przódkù, a białce z niżódny stronë.
Białka i diôbeł chôdają jedną i tą samą drogą.
Kaszëbsczé drobnotë w pòlsczim kòmiksu
Rëchli pisôl jem ò kòmiksach pò kaszëbskù, terôzka chca przedstawic brzôd sznëkrowaniô za pòlsczima òbrôzkòwima òpòwiôstkama, w jaczich móże nalezc co ò Kaszëbach. Donëchczas ùdalo mie sã zebrac cziledzesąt titlów. Òglowò nëch „drobnotów”, òsoblëwie jãzëkòwëch, za wiele nie je.
Kąsk je kòmiksów namienionëch pòmòrsczi historëji, m.jin. òpòwiôdającëch ò strzédnëch stalatach np. Doman. W cieniu Światowida, Konungahela 1136 – Słowiańska wyprawa, czë cządze 2. swiatowi wòjnë, np. Laś piaśnicki, Szczęściarz z rocznika 1917, Pierwsi w boju. Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku, Westerplatte. Załoga śmierci. Dosc wiele je graficznëch òpòwiesców ò Gdinie, chòcbë: Miasto z widokiem, Morskie Marzenie Polski. Projekt Gdynia 1923, Okno na świat. Sztrejczi we Gduńskù a pòwstanié Solidarnoscë téż nalazlë swój plac – tuwò mùszi nadczidnąc chòcbë ò wëdónym w drëdżim òbiégù kòmiksu Jaceka Fedorowicza Solidarność 500 pierwszych dni.
Kaszëbi czë kaszëbsczé môle pòjôwiają sã téż w kriminalnëch kòmiksach ò przigòdach kapitana Żbika, czë kòmiksu Kapitan Wrona.
Dzél kòmiksów pòwsta na spòdlim kaszëbsczich czë pòmòrsczich òpòwiedniów. Do nëch slëchają chòcbë: Mistral. Opowieść o dzielnym rybaku z Ustki, Opowieści znad Bałtyku, Ostatni wynalazek.
Żlë zôs jidze ò kòmiksë reklamòwé a promòcyjné jinstitucjów czë miast na Kaszëbach, to mùszi tuwò nadczidnąc m.jin. ò taczich titlach jak: Dzień pod Trójmiastem, czyli wycieczka do Wejherowa, O Muzeum w Wejherowie snuta komiksem opowieść czë Ślub nad Białą. O powstaniu Wejherowa i Kalwarii Wejherowskiej opowieść komiksowa.
Mrëgającë òkã, to do nëch kaszëbsczich „drobnotów” móże jesz zarechòwac bòhatérów rodã z Kaszëb, to je kapitana Klossa, Janka Kòsa czë Benka Dampca 😉
Òglowò widzec je, że w pòlsczich kòmiksach Kaszëbi przedstawióny są baro stereòtipiczno (rëbôk, gbùr, wëpëskòwónô bialka), kaszëbsczi jãzëk je rzôdkò wëzwëskóny (czãsto zôpis je fòneticzny, bez kaszëbsczich znaków). Kaszëbi prosto robią jakno spòdlé przińdnëch bòhatérów, abò są ùkrëti pòd pòzwama Pòmòrzanów.
Niżi spisënk nëch kòmiksów, wedle mie, nôwôżniészëch, zebrónëch za régą alfabétu:
[1.]
Benek Dampc i trup sąsiada, scen. Jerzy Szyłak, rës. Robert Służały, Wrocław 2003 – nen zsziwk a czile pòstãpnëch to seriô kriminalnëch kòmiksów, chtërnëch przińdnym bòhatérą je Benek Dampc. Mô òn kaszëbsczé nôzwëskò, rodzony je w Pùckù, ale wëchòwóny w Krakòwie, temù téż za wiele z kaszëbiznë jemù nie òstalo.
Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti
Hewò 14 gromicznika 2018 rokù Pòpielnô Strzoda zeszla sã w grëpie ze swiãtim Walãtim… Ti co, zapôdnym mòdlã, fejrëją dzysô Dzéń Zakòchónëch, mają jiwer jakùż pògòdzëc pòstny dzéń z miodnyma kùskama 🙂 Na Kaszëbach przódë lat takich klopòtów nicht ni miôl, doch swiãti Walãti bél patronã chòrëch na krãpë (padawicã), co dlô lëdzy bëlo znakã òpãtaniô bez zlégò dëcha. Pewno stąd zwąn sã nen walãtińsczi diôbel, chtërnégò czarownice zadôwalë w jedzenim. Në cëż, òpãtóny a zakòchóny to je czasã to jistné 🙂
Continue reading “Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti”