Róman Drzéżdżón | Roman Drzeżdzon
Swiãtô Pòlanowskô Góra to pëszny a czekawi môl. Miészają sã tã rozmajité historëje: kaszëbskô, pòlskô, niemieckô, ùkrajińskô a nawetkã òrmiańskô… Je to môl, dze spòtikają sã religie: katolëckô, prawòslawnô, ewanielickô… Môl, w chtërnym czëc je (a widzec) wszelejaczé lëdzczé mòwë…
Hewò krótkô òdjimkòwô relacjô z Òdpùstu Matczi Bòżi Wastny Pòmòrzégò.
W dzéń sw. Floriana, 4 maja 1817 rokù, w Slawòszënie narodzyl sã Florión Cenôwa – òjc kaszëbsczi pismieniznë, gazétnictwa, fòlkloristiczi, kaszëbsczégò nôrodu…
W pòlsczich cządnikach z XIX stolata dosc wiele ò najim Florianie mòże nalezc. Hewò notka z cządnika „Czas” (nr 157, Kraków 15 lipca – sobota 1866 r., s. 3.):
Continue reading “W roczëznã narodzeniô Floriana Cenôwë”
W òkòlim Gód to sã prawie za nyma Gòdama pò rozmajitëch gazétach sznëkrëje 🙂 Hewò cos z „Kaszub” dodôwkù do „Gazety Kartuskiej” z 1937 rokù – dwa òpisënczi negò pësznégò czasu: zwëczi z òkòlégò Chmielna a Hélu:
Wszëtczima bëlnëch Gód!
Më, Kaszëbi, jesmë lëdzamë spòkójnyma a pògòdzonyma ze swiatã, jaczi je wkól nas. Żebë naju rëszëc (pòrëszëc, wzrëszëc), to mùszi narobic fëst trzôskù, chòcbë… robiącë ò nas film. Dôwno westrzód naju to nie dalo tëli pòrëchù, jak w séwnikù 2018 rokù, czej na kinowé ekranë trafil dlugò żdóny „Kamerdiner” Filipa Bajona.
Trzeba rzec, że no dludżé żdanié bëlo fùlné nôdzeje na bëlny film ò naju spòlëznie. Czej kùreszce më sã dożdalë, to dostelë më… në prawie co? Wedle mie dobrze (leno?) wëmalowóny òbrôz kaszëbsczégò swiata pierszi pòlowë XX stalata. Blós żôl, że brzadë naju kùlturë z ny drëdżi pòlowë negò stalata nen òbrôz falszëją. Przede wszëtczim jidze tuwò ò dobiér kaszëbsczich spiéwów. Kò ne piesnie nijak ni mòglë bëc spiéwóné ani w 1909 ani w 1920 rokù. Co wicy, chòcbë taczé „Kaszëbsczé jezora” czë „Tu je nasza zemia” nie są lëdowima, leno aùtorsczima kòmpòzycjama. Jo, jo, pòlsczémù widzowi to nie mdze wadzëlo, fòlklor jak fòlklor, ale mie ne wëzwëskóné piesnie zrobilë nerwés. Jistno bél jem nerwés widzącë Kaszëbów w terôczasnëch swietlëcowëch strojach… Dzãka Bògù a mòntażisce, jak chùtkò sã na ekranie pòjawilë, tak flot zdżinãlë.
Jinô sprawa, jakô mie sã w nym bajonowsczim òbrazu nie widza: dze pòdzalë sã ewanielicë? Doch w nëch czasach na Pòmòrzim religiô bëla dlô lëdzy wôżniészô jak nôrodnosc. Co wicy to prawie religô, nié jãzëk, nié etniczné pòchôdanié, definiowa pòczëcé czim jô jem…
Jinëch felów a niezgódnëch z faktama rzeczi je jesz wicy – chòcbë stojącô na sztrądze zniszczonô sanitarka. Bëlë òbczas pierszi swiatowi wòjnë jaczé bitwë na kaszëbsczi zemi?
Tej co, wôrt òbezdrzec nen film? Pewno, że jo! Przede wszëtczim dlô pësznëch òbrazów, dlô baro bëlny achtorsczi grë a dlô fabùlë. W niejednëch recenzjach nalezc móże rozczarowanié grą Sebastiana Fabijańsczégò (Mateùsz Kroll) – wedle mie jegò kreacjô bëlno òddôwô kaszëbską dëszã, bez protestu bierzącą, co swiat mù dôwô. Milotny wątk téż pòkazëje, jak kòchają Kaszëbi – baro widza mie sã scena, dze Marita (w ti rolë Marianna Zydek) pitô Mateùsza, co z nima mdze, a ten òdpòwiôdô krótkò: „nic” a tëli…
Symbòliczi w filmie nalézemë baro wiele: ùcékanié czasu, żdanié nó to, co mùszi bëc, kùńc znónégò, bezpiecznégò swiata…
Pierszi rôz, czej jem òbzérôl „Kamerdinera”, wëdôwa mie sã, że je òn taczi jaczis pòszarpóny, pòsekóny, le za drëdżim razã zrozmiôl jem kùńszt reżisera – je to logiczno, pòsklôdóny z môlëch òbrôzków, widzali òbrôz. Chòc kąsk za dludżi…
Czekawé jak nen film zrozmieją mlodi Kaszëbi – licealiscë, czë sztudérzë? Strzimią ne 2 a pól gòdzënë?
Mëszlã, że bez bëlnégò historiczno-kùlturowégò wprowadzeniô, nié le Pòlôszë ale téż nieòbeznóny z nają kaszëbską, zapëzgloną historëją, Kaszëbi, mdą mielë klopòt ze zrozmienim negò dokôzu.
Òglowò dôwajã 5 z dlllllllludżim minusã.
Terôzkã bierzã sã za czëtanié pòwiescë, kò akcjô dzeje sã w mòjëch stronach – Starzëno, Starzińsczi Dwór, Klanino, Krokòwa, Piôsznica… a żdajã za telewizyjnym serialã. Je wôrt!
Na Bòżé Cało mòżesz sã kąpac smiało – gôdô przëslowié zanotérowóné bez ks. Bernata Zëchtã w „Słowniku gwar kaszubskich” (t. I, s. 51). Kò jô bë òpasowôl, doch gôdô sã téż, że kąpac sã móże dopiérze pò sw. Janie. Z jinszëch lëdowëch mądroscy ze zëchtowégò Słowôrza czëtómë: Pò Bòżim Cele bãdze cepła wiele. Je téż krótkô spiéwónka: Do Bòżégò Cała bãdã jô ce chcała, a pò Bòżim Cele taczich jak të wiele. 🙂
Leno tëli zapisôl ks. Zëchta ò nym swiãce, czedë wiérny wëchôdają z kòscolów a jidą szasëjama wsów i miastów, mòdlącë sã kòl sztërzech wôltôrzi. Przed niosącym mònstrancjã ksãdzã jidą dzéwczãtka, jaczé sëpią kwiôtczi. Tak mdą robilë bez calą òktawã, a tej na ji zakùńczenié w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach je zwëk, że to co jima w kòszikach òstónie sëpią na ksãżi, jaczi mùszą jima zó to dac bómków.
Kòscolë, wôltôrze a droga procesji òbzdobioné są brzózkama. Në, prawie na roscëna je baro wôżnô w lëdowi kùlturze – kò wedle pòwiôstczi z Òsławë Dąbrowë dała céń Panu Jezësowi i za to dostała òbleczink. Przëslowié téż gôdô: Brzózka, wierzba i dana są w służbie ù niebiesczégò Pana.
Brzózka mô chronic lëdzy a jejich dodomë przed zlim, temù lëdze bierzą brzózkòwé wietwie òd wôltôrzi a zatikają za swiãtima òbrazama. Le do kùńca nie je to gwësné doch: Brzózka nie je pewnô przed złim. Temù móże lepi taką ùswiãconą brzózkã wzyc dodóm dopiérze na zakùńczenié òktawë Bòżégò Cala? Òkróm òchronë dodomù, brzózka je téż dobrô dlô zdrowiô: Brzozowé lëstë, a jesz te òd Bòżégò Cała, czëszczą krew, czej je w arbace pije.
Na zakùńczenié czekawinka: Hòstie mùszą bëc piekłé na brzózkòwim ògniu, bò brzózka nie dodaje niżódnégò szmakù.
A Wa? Znajeta jesz jaczé zwëczi zrzeszoné z Bòżim Calã? Żlë jo, tej piszta smialo.
Niżi czile òdjimków z Bòżégò Cala we Wejrowie:
Latos (2018 r.) Zeloné Swiątczi są 20 maja. Wszëtczim gbùróm, kò òsoblëwie je to jejich swiãto, WSZËTCZÉGÒ BËLNÉGÒ!
Przódë lat gbùrzë òbzdôbialë swòje dodomë kalmùsã a brzózką. Terôzka tak co malo chto robi (żlë mô chtos fòtografczi ùmajony chëczë, to rôd przëjimnã).
Badéra kaszëbsczich zwëków, Jón Patock, òpisôl no swiãto w artiklu „Zielone Świątki. Stare zwyczaje ludowe na Kaszubach i Pomorzu” („Od naszego morza. Ilustrowany dwutygodnik dla młodzieży polskiej”, nr 10, Grudziądz, dnia 21 maja 1931 r. Calosc nalézeta na Kùjawskò-Pòmòrsczi Bibliotece Cyfrowi).
Na zôczątk z negò artikla czekawinka zrzeszonô z jednym z zadżinionëch zymkòwëch zwëków: Continue reading “Zeloné Swiątczi – dżinący zwëk”
Bëlnô ùdba, bëlné granié, bëlnô kaszëbizna… Dzysô (15. maja 2018 r.) w Wejrowsczim Mùzeùm bél jem zaczarzony téatrã Zymk. Jejich szpektôczel „Sobótka”, wedle scenarnika a reżiserie Adama Hébla, strzélô w serce, dôwô do mëszleniô a rëchô sëmienié… Jo, jo wszëtcë jesmë winny, temù téż òdjimkòwô relacjô ni móże bëc farwnô.
„Sobótka”, jaką bédëje Zymk, wôrt je òbezdrzec! A tëli…
Bróń mie Bóg, żebë jô mëslôl kògò z Pùcónów òbrażac slowã òsel. Hewò, sznëkrëjącë pò sécë nalôz jem w „Ilustrowanym Kuryerze Codziennym” (dod. do „IKC” nr 135, 17 maja 1937 r.) taką czekawą fòtografkã:
„IKC” nalézeta na starnie Malopòlsczi Biblioteczi Cyfrowi.
Na prosbã Czëtińców dôwóm nótë do „Kaszëbsczich nótów”. Do te, kąsk niżi, téż cali tekst ti spiéwno-òbrôzkòwi jigrë.
Mój drëch, Bùlink, jiscël so baro, że pisôl jem ò Diôbelsczim kamie, co kòle Òdargòwa leżi (TUWÒ), a móm zabëté ò nym kamie kòle Czechów. Tak tej, kòl leżnoscë rizë w mòjé domôcé stronë, to je do Starzëna, wjachôl jem za Swiecënã w las a czilenôsce fòtografków zrobil.
