W Zylwestra 2022 rokù zajachôł jem na Nordã Kaszëb, bë chwacëc PANËSZCZI… Në i so ùdalo w Żelëstrzewie a Starzënie.
Znajeta tak co: Panëszczi 2022
KRÒ: Gwiżdż
Hewò pòstãpnô produkcjô krëjamnégò karna KRÒ (Kaszëbsczi Rock Òbrzãdowi). Ną razą je to piesniô ò krëjamnym GWIŻDŻU, jaczi w agwańce chòdzyl òd chëczi do chëczi, a pòdzérôl czë dzôtczi są grzéczné. Zbiérôl òn téż zamówienia na darënczi, jaczé we Wilëją wrãcziwôl dzecóm Gwiôzdór abò Pani Gwiôzdka. Gwiżdż bél téż prowadnikã Gwiôzdków, Panëszków czë Gwiżdżów, to je kòlãdników, jaczi w gòdowim czasu chòdzëlë pò kaszëbsczich wsach a miastach.
Klip do piesnie ò Gwiżdżu zrëchtowalo Mùzeùm Pùcczi Zemi miona F. Cenôwë a Stowôra Drëchów Mùzeùm Pùcczi Zemi. Wôrt dodac, że latos w gòdnikù, Gwiżdż, òprowôdzôl dzecë a mlodzëzna pò pùcczim mùzeùm.
Jinspiracją do napisaniô ny piesnie bél Gwiżdż ze Szlachecczi Kamińcë, chtëren tidzéń przed Gòdama wcyg pò ti wsë chòdzy, temù téż Jemù ną piesniã chcã zadedikòwac!
Gwiżdż
Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Szëkùjta so lëdze!
Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Gwiôzdkã zapòwiôdô!
Òcemnicą czëc je gwizd
Przez swiat jidze stôri Gwiżdż
Chòc zabëti je òn dzys
To do lëdzy cygnie wcyg
Ref. Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż…
Ti pòstacje z dôwnëch lat
Mają lëdze dzysdnia strach
A chòc z gãbë strôszi je
Równak zloté serce mô
Ref. Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż…
Gwiżdż do swiata mùszi jic
Chòc gò Grzenia tlëcze wcyg
Kò spisëje jaczi dôr
Gwiôzdka z nieba przëniesc mô
Ref. Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Szëkùjta so lëdze!
Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Gwiôzdkã zapòwiôdô!
Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Chceta widzec Gwiôzdkã?
Gwiżdże Gwiżdż, gwiżdże Gwiżdż
Tej szëkùjta dëtka!
Barbara swiãtô ò rëbôkach pamiãtô….
…le czë rëbôcë ò Ni téż?
Hewò, co ò patrónce rëbôków zapisala Bòżena Stelmachòwskô (Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń 1933, s. 197-199):
Cyberkòlãda
Hewò darënk na Gòdë a cali 2021 ro(c)k òd krëjamnégò karna KRÒ:
Jinszé piesnie karna KRÒ móżeta nalezc TU a TU.
Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë a nowi rok!!!
Cyberkòlãda
Merry Christmas ùszë sztopie
Smartfón w paji, pilot w gôrscy
Retransmisjã z Narodzeniô
Zapòwiôdô Santa tłësti
Ref. Tivi-Gòdë, cyber-Gòdë
Kùgle, danczi, biôłé brodë
Zwónczi, sónczi, reniferë
Mikòłajów tësąc sztërë!
Gòdné bitë, gòdné bajtë
Pò sécowim krążą niebie
Skąd cyfrowi pikselaniół
Na swiat sélô cyberżëczbë
Ref. Tivi-Gòdë, cyber-Gòdë…
A jô bë tak òd Gwiôzdczi chcôł darënk
A jô bë tak brzadową zupã zjôdł
A jô bë tak pòd danką rôd so sôdł
A jô bë tak kòlãdã zaspiéwôł…
Ref. Tivi-Gòdë, cyber-Gòdë…
Gwiżdż z Kamińcë Szlachecczi
Na Kaszëbach na Wilëją darënczi dzecóm dôwô pòstacjô zwónô: Gwiôzdór, Gwiôzdka, Pani Gwiôzdka abò Panëszka. Przódë lat, w niejednëch môlach Kaszëbsczi, ju w adweńtowi czas, dodomë nawiedzywôl krëjamny Gwiżdż, chtëren zapòwiôdôl gwiôzdkã.
Dzysdnia Gwiżdża z pòmòcnikã mòże jesz pòtkac w Kamińcë Szlachecczi (gmina Stãżëca). Chòdzą òni tidzéń przed Wilëją pò dodomach, spisëją jaczé darënczi domôcy chcą dostac, a sprôwdzają czë wszëtcë są grzéczny.
Hewò tak ò ti pòstacji pisôl Andrzéj Bùkòwsczi:
Drugim zwiastunem zbliżania się świąt jest Gwiżdż albo Gwizd, jakaś tajemnicza postać, która w ciągu ostatnich kilkunastu dni Adwentu niepostrzeżenie chodzi wieczorami, skrada się pod okna. Nadsłuchuje, czy dzieci są grzeczne i przeciągle gwiżdże, wzbudzając postrach i zapowiadając w ten sposób, że niedługo, „gwiazdki” zaczną chodzić.
Zwyczaje kaszubskie w czasie Bożego Narodzenia, w: „Kaszuby”, nr 12/1936, s. 1.
Zôs Bernat Zëchta dôl taczi òpisënk:
Gwiżdż 1. ‘przewodnik oprowadzający gwiôzdkã i oznajmiający jej przybycie dzwonkiem lub gwizdaniem’
W Wygodzie i Chmielnie już trzy dni naprzód, w Żurominie nawet tydzień przedtem gwiżdż òbchòdzy wies i gwizdaniem na piszczówce zapowiada odwiedziny gwiôzdczi, po czym wchodzi w dom i spisëje domôcëch ‘domowników’, szczególnie zaś dzecë. Zamiast ołówkiem posługuje się długim patykiem, skąd powstało tam przysłowie o kimś, kto niewyraźnie pisze: Ten tak pisze jak gwiżdż. Gwiżdż opuszczając chatę m.in. upomina starszëch, czyli rodziców (Wygoda):
A të òjcze, matkò, dzecë bróń,
Bò tu przińdze straszny kóń,
Bãdze skôkôł i wëwijôł,
I te môłé dzôtczi pòzabijôł!
(…) Strój gwiżdża bywa różny. Najczęściej gwiżdż je òblokłi w kòżëch wëwrócony na rãbë, na głowie mô kapelusz, a w garscë trzimô krëkùlëcã.
Słownik gwar kaszubskich…, t. I, s. 395-6.
Za òdjimk a wiadla dzãkùjã Angelice Szulfer. A jak jesz ni môta pòdarków, tej wôrt kùpic co kaszëbsczégò z ji krómù FARWA.
Znajeta tak co: Môjik – czësto zabëti zwëk
Pierszégò maja to so z faną w pòchòdze chòdzëlo, a tej… normalno, jak codzéń, robilo so w pòlim, w ògrodze a kòle dodomù – rzeklë bë Kaszëbi, jakbë so jich spitôl ò pierszomajewé zwëczi…
Jón Patock w pismionie “Kaszuby” (nr 2/1936) òpisôl zwëk zwóny Môjik, chtëren ju XIX stolatim szedl w zabëté. Tedë nie chòdzëlo sã z fanama, le z òbstrojoną danką…
Zôs Bòżena Stelmachòwskô w dokôzu Rok obrzędowy na Pomorzu (Toruń 1933) òpisëje tzw. „filipki”. Dôwô téż wskôzë, co móże a co ni móże w nym czasu robic.
Chtëż czekawi, niech so ò nëch zwëkach pòczëtô:
Continue reading “Znajeta tak co: Môjik – czësto zabëti zwëk”
Znajeta tak co: Zajc 2020
Znajeta tak co: Jastrë…
Z leżnoscë Jastrów wszëtczégò bëlnégò wszëtczim żëczã…
A temù, że latos mómë kąsk wicy czasu na czëtanié, bédëjã artikel ks. Frãcëszka Grëczë ò Jastrach na Pòmòrzim, jaczi bél dóny do smarë w toruńsczi parafialny gazétce „Wiadomości Kościelne” nr 18 z 1937 rokù:
Ti, jaczi chcą co wicy pòczëtac, mògą zazdrzec TUWÒ, TUWÒ, TUWÒ, TUWÒ a téż TUWÒ
Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!
Rozmajité czekawińczi ò Gòdach m.jin. nalézeta w pismionie „Od Naszego Morza”, nr 21, 1930 (nen a jinszé numrë na starnie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej). Dali artikel Jana Patocka: Continue reading “Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!”
Pùstô Noc
Już jidã do grobù smùtnégò, cemnégò,
Już mie nie òbaczisz, jaż dnia sądnégò.
Pùstô Noc je to stôri kaszëbsczi òbrzãd strażowaniô kòl ùmarlégò w slédną noc przed pògrzebã.
Na Pùstą Noc bëlë proszony kréwny, sąsedze a wszëtcë mieszkańcowie wsë. Przëchôdelë nawetka ti, co ze zmarlim mielë jaką sztridkã – bél to òstatny czas na pòjednanié, kò lëdze wierzelë, że ùmarli je razã z żëwima do czasu pògrzebù. Biwalo téż tak, że dësza niebòszczëka szla do lëdzy a gôda: Wstajôj i pòj, a nie dôj mie dłëżi żdac, terô je czas!
Króm mòdlëtwów a nôbòżnëch spiéwów lëdze, jaczi zebrelë sã wkól zarkù niebòszczëka wspòminalë jegò żëcé. Móg nawetkã niebòszczëkòwi wëpòmnąc jegò przewinë, ale robilo sã to colemalo szpòrtowno.
Czedës òbczas Pùsti Nocë jadlo sã kòle pólnocë a 3 gòdzënie reno chleba z maslã, kùchë, pilo kôwkã, zażiwalo tobaczi a nierôz bralo sã téż co na „wzmòcnienié”.
Tak hewò Pùstô Noc òpisëje Kadzmiérz Dąbrowsczi w artiklu Monografia Chmielna (Zarys historyczny wsi kaszubskiej) (“Gazeta Kaszubska”, nr 4, 1937):
Bëlny òpisënk dôl ks. Bernat Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. III, s. 209-210), a ksądz prof. Jón Perszón w ksążce Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach (ksążka do kùpieniô w Wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô).
Pùstonocny spiéwôcë kòrzëstelë z rozmajitëch spiéwników. Dzysôdnia móże skòrzëstac chòcbë z òpracowaniô, jaczé przërëchtowôl Slawòmir Bronk Pieśni pustej nocy.
W slédnëch latach Kaszëbi czile razy zbiérelë sã na pùstonocnëch mòdlëtwach, spiéwach a wspòmnikach przed pògrzebama widzalëch lëdzy. Pùstô Noc òdprawionô bëla dlô papiéża Jana Pawła II w Swiónowie (2005 r.), admirala Andrzeja Karwetë w Baninie (2010 r.), profesora Gerata Labùdë w Lëzënie (2010 r.), profesora Brunona Sënaka we Gduńskù (2013 r.).
Latos (18.01.2018 r.) pùstonocné òddzëkòwanié mdze miôl, tragiczno zmarli, prezydeńt Gduńska, drëch Kaszëbów Pawel Adamòwicz…
http://www.kaszubi.pl/aktualnosci/aktualnosc/id/1690
Hewò, czile òdjimków z Pùsti Nocë sp. Pawła Adamòwicza (18.01.2019 r.):
