Pierszégò maja to so z faną w pòchòdze chòdzëlo, a tej… normalno, jak codzéń, robilo so w pòlim, w ògrodze a kòle dodomù – rzeklë bë Kaszëbi, jakbë so jich spitôl ò pierszomajewé zwëczi… Jón Patock w pismionie “Kaszuby” (nr 2/1936) òpisôl zwëk zwóny Môjik, chtëren ju XIX stolatim szedl w zabëté. Tedë nie chòdzëlo sã z fanama, le z òbstrojoną danką…
Zôs Bòżena Stelmachòwskô w dokôzu Rok obrzędowy na Pomorzu (Toruń 1933) òpisëje tzw. „filipki”. Dôwô téż wskôzë, co móże a co ni móże w nym czasu robic.
Chtëż czekawi, niech so ò nëch zwëkach pòczëtô:
Z leżnoscë Jastrów wszëtczégò bëlnégò wszëtczim żëczã…
A temù, że latos mómë kąsk wicy czasu na czëtanié, bédëjã artikel ks. Frãcëszka Grëczë ò Jastrach na Pòmòrzim, jaczi bél dóny do smarë w toruńsczi parafialny gazétce „Wiadomości Kościelne” nr 18 z 1937 rokù:
Już jidã do grobù smùtnégò, cemnégò, Już mie nie òbaczisz, jaż dnia sądnégò.
Pùstô Noc je to stôri kaszëbsczi òbrzãd strażowaniô kòl ùmarlégò w slédną noc przed pògrzebã.
Na Pùstą Noc bëlë proszony kréwny, sąsedze a wszëtcë mieszkańcowie wsë. Przëchôdelë nawetka ti, co ze zmarlim mielë jaką sztridkã – bél to òstatny czas na pòjednanié, kò lëdze wierzelë, że ùmarli je razã z żëwima do czasu pògrzebù. Biwalo téż tak, że dësza niebòszczëka szla do lëdzy a gôda: Wstajôj i pòj, a nie dôj mie dłëżi żdac, terô je czas!
Króm mòdlëtwów a nôbòżnëch spiéwów lëdze, jaczi zebrelë sã wkól zarkù niebòszczëka wspòminalë jegò żëcé. Móg nawetkã niebòszczëkòwi wëpòmnąc jegò przewinë, ale robilo sã to colemalo szpòrtowno.
Czedës òbczas Pùsti Nocë jadlo sã kòle pólnocë a 3 gòdzënie reno chleba z maslã, kùchë, pilo kôwkã, zażiwalo tobaczi a nierôz bralo sã téż co na „wzmòcnienié”.
Tak hewò Pùstô Noc òpisëje Kadzmiérz Dąbrowsczi w artiklu Monografia Chmielna (Zarys historyczny wsi kaszubskiej) (“Gazeta Kaszubska”, nr 4, 1937):
Bëlny òpisënk dôl ks. Bernat Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. III, s. 209-210), a ksądz prof. Jón Perszón w ksążce Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach (ksążka do kùpieniô w Wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô).
Pùstonocny spiéwôcë kòrzëstelë z rozmajitëch spiéwników. Dzysôdnia móże skòrzëstac chòcbë z òpracowaniô, jaczé przërëchtowôl Slawòmir BronkPieśni pustej nocy.
W slédnëch latach Kaszëbi czile razy zbiérelë sã na pùstonocnëch mòdlëtwach, spiéwach a wspòmnikach przed pògrzebama widzalëch lëdzy. Pùstô Noc òdprawionô bëla dlô papiéża Jana Pawła II w Swiónowie (2005 r.), admirala Andrzeja Karwetë w Baninie (2010 r.), profesora Gerata Labùdë w Lëzënie (2010 r.), profesora Brunona Sënaka we Gduńskù (2013 r.).
W òkòlim Gód to sã prawie za nyma Gòdama pò rozmajitëch gazétach sznëkrëje 🙂 Hewò cos z „Kaszub” dodôwkù do „Gazety Kartuskiej” z 1937 rokù – dwa òpisënczi negò pësznégò czasu: zwëczi z òkòlégò Chmielna a Hélu:
Na Bòżé Cało mòżesz sã kąpac smiało – gôdô przëslowié zanotérowóné bez ks. Bernata Zëchtã w „Słowniku gwar kaszubskich” (t. I, s. 51). Kò jô bë òpasowôl, doch gôdô sã téż, że kąpac sã móże dopiérze pò sw. Janie. Z jinszëch lëdowëch mądroscy ze zëchtowégò Słowôrza czëtómë: Pò Bòżim Cele bãdze cepła wiele. Je téż krótkô spiéwónka: Do Bòżégò Cała bãdã jô ce chcała, a pò Bòżim Cele taczich jak të wiele. 🙂
Leno tëli zapisôl ks. Zëchta ò nym swiãce, czedë wiérny wëchôdają z kòscolów a jidą szasëjama wsów i miastów, mòdlącë sã kòl sztërzech wôltôrzi. Przed niosącym mònstrancjã ksãdzã jidą dzéwczãtka, jaczé sëpią kwiôtczi. Tak mdą robilë bez calą òktawã, a tej na ji zakùńczenié w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach je zwëk, że to co jima w kòszikach òstónie sëpią na ksãżi, jaczi mùszą jima zó to dac bómków.
Kòscolë, wôltôrze a droga procesji òbzdobioné są brzózkama. Në, prawie na roscëna je baro wôżnô w lëdowi kùlturze – kò wedle pòwiôstczi z Òsławë Dąbrowë dała céń Panu Jezësowi i za to dostała òbleczink. Przëslowié téż gôdô: Brzózka, wierzba i dana są w służbie ù niebiesczégò Pana.
Brzózka mô chronic lëdzy a jejich dodomë przed zlim, temù lëdze bierzą brzózkòwé wietwie òd wôltôrzi a zatikają za swiãtima òbrazama. Le do kùńca nie je to gwësné doch: Brzózka nie je pewnô przed złim. Temù móże lepi taką ùswiãconą brzózkã wzyc dodóm dopiérze na zakùńczenié òktawë Bòżégò Cala? Òkróm òchronë dodomù, brzózka je téż dobrô dlô zdrowiô: Brzozowé lëstë, a jesz te òd Bòżégò Cała, czëszczą krew, czej je w arbace pije.
Na zakùńczenié czekawinka: Hòstie mùszą bëc piekłé na brzózkòwim ògniu, bò brzózka nie dodaje niżódnégò szmakù.
A Wa? Znajeta jesz jaczé zwëczi zrzeszoné z Bòżim Calã? Żlë jo, tej piszta smialo.
Ùmajony dodóm na Zeloné Swiątczi A.D. 2018 r. Lesno gm. Szëmôłd, dodóm familie Pranczków. Bóg zaplac Karolënie Stankòwsczi za fòto.
Latos (2018 r.) Zeloné Swiątczi są 20 maja. Wszëtczim gbùróm, kò òsoblëwie je to jejich swiãto, WSZËTCZÉGÒ BËLNÉGÒ!
Przódë lat gbùrzë òbzdôbialë swòje dodomë kalmùsã a brzózką. Terôzka tak co malo chto robi (żlë mô chtos fòtografczi ùmajony chëczë, to rôd przëjimnã).
Badéra kaszëbsczich zwëków, Jón Patock, òpisôl no swiãto w artiklu „Zielone Świątki. Stare zwyczaje ludowe na Kaszubach i Pomorzu” („Od naszego morza. Ilustrowany dwutygodnik dla młodzieży polskiej”, nr 10, Grudziądz, dnia 21 maja 1931 r. Calosc nalézeta na Kùjawskò-Pòmòrsczi Bibliotece Cyfrowi).
Na zôczątk z negò artikla czekawinka zrzeszonô z jednym z zadżinionëch zymkòwëch zwëków: Continue reading “Zeloné Swiątczi – dżinący zwëk”
Wszëtczégò bëlnégò na Jastrë!
Z lëżnoscë negò zymkòwégò swiãta dôwóm pôrã czekawinków. Pierszô je ò bãblowanim w Jastrową Niedzelã.
No bùdzenié bãbnã lëdzy, bë wstewelë na rezurekcjã przede wszëtczim znóné je z Jastarnie – kò do dzysô dnia tã bãblëją, co móże òbezdrzec TUWÒ. Równak przódë lat ë w jinszich parafiach na Pòmòrzim nen zwëk bél praktikòwóny. Chòcbë w Wësënie, ò czim pisze ks. Pòdlaszewsczi w artiklu „Zarys historii parafii wysińskiej” („Kaszuby” dodôwk do „Gazety Kartuskiej”, nr 9/1937 r.):
Żlë gôdómë ò Jastrach, tej mùszi nadczinąc ò kaszëbsczich dëgùsach. Ò tim zwëkù pisôl do „Gazety Kartuskiej” (nr 46 z 1938 r.) Jan spòd Kòscérznë: Continue reading “Znajeta tak co: Jastrë”
Ne starnë ùżëwôją kùszków (an. cookies). Przezérając je bez zjinaczi ùstôwù przezérnika dôwôsz zgòdã do jich spamiãtëwaniô.