Rozmajité czekawińczi ò Gòdach m.jin. nalézeta w pismionie „Od Naszego Morza”, nr 21, 1930 (nen a jinszé numrë na starnie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej). Dali artikel Jana Patocka: Continue reading “Wszëtczégò bëlnégò na Gòdë!”
Pùstô Noc
Już jidã do grobù smùtnégò, cemnégò,
Już mie nie òbaczisz, jaż dnia sądnégò.
Pùstô Noc je to stôri kaszëbsczi òbrzãd strażowaniô kòl ùmarlégò w slédną noc przed pògrzebã.
Na Pùstą Noc bëlë proszony kréwny, sąsedze a wszëtcë mieszkańcowie wsë. Przëchôdelë nawetka ti, co ze zmarlim mielë jaką sztridkã – bél to òstatny czas na pòjednanié, kò lëdze wierzelë, że ùmarli je razã z żëwima do czasu pògrzebù. Biwalo téż tak, że dësza niebòszczëka szla do lëdzy a gôda: Wstajôj i pòj, a nie dôj mie dłëżi żdac, terô je czas!
Króm mòdlëtwów a nôbòżnëch spiéwów lëdze, jaczi zebrelë sã wkól zarkù niebòszczëka wspòminalë jegò żëcé. Móg nawetkã niebòszczëkòwi wëpòmnąc jegò przewinë, ale robilo sã to colemalo szpòrtowno.
Czedës òbczas Pùsti Nocë jadlo sã kòle pólnocë a 3 gòdzënie reno chleba z maslã, kùchë, pilo kôwkã, zażiwalo tobaczi a nierôz bralo sã téż co na „wzmòcnienié”.
Tak hewò Pùstô Noc òpisëje Kadzmiérz Dąbrowsczi w artiklu Monografia Chmielna (Zarys historyczny wsi kaszubskiej) (“Gazeta Kaszubska”, nr 4, 1937):
Bëlny òpisënk dôl ks. Bernat Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. III, s. 209-210), a ksądz prof. Jón Perszón w ksążce Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach (ksążka do kùpieniô w Wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô).
Pùstonocny spiéwôcë kòrzëstelë z rozmajitëch spiéwników. Dzysôdnia móże skòrzëstac chòcbë z òpracowaniô, jaczé przërëchtowôl Slawòmir Bronk Pieśni pustej nocy.
W slédnëch latach Kaszëbi czile razy zbiérelë sã na pùstonocnëch mòdlëtwach, spiéwach a wspòmnikach przed pògrzebama widzalëch lëdzy. Pùstô Noc òdprawionô bëla dlô papiéża Jana Pawła II w Swiónowie (2005 r.), admirala Andrzeja Karwetë w Baninie (2010 r.), profesora Gerata Labùdë w Lëzënie (2010 r.), profesora Brunona Sënaka we Gduńskù (2013 r.).
Latos (18.01.2018 r.) pùstonocné òddzëkòwanié mdze miôl, tragiczno zmarli, prezydeńt Gduńska, drëch Kaszëbów Pawel Adamòwicz…
http://www.kaszubi.pl/aktualnosci/aktualnosc/id/1690
Hewò, czile òdjimków z Pùsti Nocë sp. Pawła Adamòwicza (18.01.2019 r.):
Nëkanié stôrégò rokù a szczodrôczi
Z leżnoscë Nowégò Rokù wôrt przëpòmnąc pierszé kaszëbsczé etnograficzné tekstë Floriana Cenôwë òpùblikòwóné w pismionie „Jutrzenka. Przegląd słowiański – Дънница. Словянское oбозрънiе” w 1843 rokù.
Hewò òpisënczi zylwestrowëch zwëków a szczodrôków pòdóné w kaszëbsczi a pòlsczi gôdce:
Znajeta tak co: Gòdë w òkòlim Chmielna a na Hélu
W òkòlim Gód to sã prawie za nyma Gòdama pò rozmajitëch gazétach sznëkrëje 🙂 Hewò cos z „Kaszub” dodôwkù do „Gazety Kartuskiej” z 1937 rokù – dwa òpisënczi negò pësznégò czasu: zwëczi z òkòlégò Chmielna a Hélu:
Wszëtczima bëlnëch Gód!
Znajeta tak co: Bòżé Calo
Na Bòżé Cało mòżesz sã kąpac smiało – gôdô przëslowié zanotérowóné bez ks. Bernata Zëchtã w „Słowniku gwar kaszubskich” (t. I, s. 51). Kò jô bë òpasowôl, doch gôdô sã téż, że kąpac sã móże dopiérze pò sw. Janie. Z jinszëch lëdowëch mądroscy ze zëchtowégò Słowôrza czëtómë: Pò Bòżim Cele bãdze cepła wiele. Je téż krótkô spiéwónka: Do Bòżégò Cała bãdã jô ce chcała, a pò Bòżim Cele taczich jak të wiele. 🙂
Leno tëli zapisôl ks. Zëchta ò nym swiãce, czedë wiérny wëchôdają z kòscolów a jidą szasëjama wsów i miastów, mòdlącë sã kòl sztërzech wôltôrzi. Przed niosącym mònstrancjã ksãdzã jidą dzéwczãtka, jaczé sëpią kwiôtczi. Tak mdą robilë bez calą òktawã, a tej na ji zakùńczenié w niechtërnëch parafiach na Kaszëbach je zwëk, że to co jima w kòszikach òstónie sëpią na ksãżi, jaczi mùszą jima zó to dac bómków.
Kòscolë, wôltôrze a droga procesji òbzdobioné są brzózkama. Në, prawie na roscëna je baro wôżnô w lëdowi kùlturze – kò wedle pòwiôstczi z Òsławë Dąbrowë dała céń Panu Jezësowi i za to dostała òbleczink. Przëslowié téż gôdô: Brzózka, wierzba i dana są w służbie ù niebiesczégò Pana.
Brzózka mô chronic lëdzy a jejich dodomë przed zlim, temù lëdze bierzą brzózkòwé wietwie òd wôltôrzi a zatikają za swiãtima òbrazama. Le do kùńca nie je to gwësné doch: Brzózka nie je pewnô przed złim. Temù móże lepi taką ùswiãconą brzózkã wzyc dodóm dopiérze na zakùńczenié òktawë Bòżégò Cala? Òkróm òchronë dodomù, brzózka je téż dobrô dlô zdrowiô: Brzozowé lëstë, a jesz te òd Bòżégò Cała, czëszczą krew, czej je w arbace pije.
Na zakùńczenié czekawinka: Hòstie mùszą bëc piekłé na brzózkòwim ògniu, bò brzózka nie dodaje niżódnégò szmakù.
A Wa? Znajeta jesz jaczé zwëczi zrzeszoné z Bòżim Calã? Żlë jo, tej piszta smialo.
Niżi czile òdjimków z Bòżégò Cala we Wejrowie:
Zeloné Swiątczi – dżinący zwëk
Latos (2018 r.) Zeloné Swiątczi są 20 maja. Wszëtczim gbùróm, kò òsoblëwie je to jejich swiãto, WSZËTCZÉGÒ BËLNÉGÒ!
Przódë lat gbùrzë òbzdôbialë swòje dodomë kalmùsã a brzózką. Terôzka tak co malo chto robi (żlë mô chtos fòtografczi ùmajony chëczë, to rôd przëjimnã).
Badéra kaszëbsczich zwëków, Jón Patock, òpisôl no swiãto w artiklu „Zielone Świątki. Stare zwyczaje ludowe na Kaszubach i Pomorzu” („Od naszego morza. Ilustrowany dwutygodnik dla młodzieży polskiej”, nr 10, Grudziądz, dnia 21 maja 1931 r. Calosc nalézeta na Kùjawskò-Pòmòrsczi Bibliotece Cyfrowi).
Na zôczątk z negò artikla czekawinka zrzeszonô z jednym z zadżinionëch zymkòwëch zwëków: Continue reading “Zeloné Swiątczi – dżinący zwëk”
Znajeta tak co: Jastrë
Wszëtczégò bëlnégò na Jastrë!
Z lëżnoscë negò zymkòwégò swiãta dôwóm pôrã czekawinków. Pierszô je ò bãblowanim w Jastrową Niedzelã.
No bùdzenié bãbnã lëdzy, bë wstewelë na rezurekcjã przede wszëtczim znóné je z Jastarnie – kò do dzysô dnia tã bãblëją, co móże òbezdrzec TUWÒ. Równak przódë lat ë w jinszich parafiach na Pòmòrzim nen zwëk bél praktikòwóny. Chòcbë w Wësënie, ò czim pisze ks. Pòdlaszewsczi w artiklu „Zarys historii parafii wysińskiej” („Kaszuby” dodôwk do „Gazety Kartuskiej”, nr 9/1937 r.):
Żlë gôdómë ò Jastrach, tej mùszi nadczinąc ò kaszëbsczich dëgùsach. Ò tim zwëkù pisôl do „Gazety Kartuskiej” (nr 46 z 1938 r.) Jan spòd Kòscérznë: Continue reading “Znajeta tak co: Jastrë”
Znajeta tak co: Wierzba bije!
Wierzba bije, jô nie bijã.
Za tidzéń – wiôldżi dzéń.
Za nocë trzë ë trzë – są Jastrë!
Tak sã czedës w Palmową (abò Kwietną) Niedzelã wòlalo, bijącë wierzbòwima wietewkama sąsôdów.
Swiãcónô palma bëla (a czãsto jesz je) zatikónô za swiãti òbrôz, żebë chronic dodóm przed ùderzenim piorëna. Òb czas grzëmòtë òbchôdalo sã téż chëcz a bùdinczi na gbùrstwie z żôlącyma sã palmama, abë dim òdwrócyl piorën.
Palma bëla òsoblëwie wôżnô dlô gbùrów, jaczi wtikalë jã w zemiã, bë ta dobrze rodzëla a pòla bëlë chronioné przed gradã. Przódë bél jesz zwëk wklôdaniô palmów do gãsëch gniôzd, żebë z jajów welôzlë zdrowé gąsątka, a do kòszków z pszczolama, abë ne dôwalë wicy miodu. Palma chronia mlékò przed psëcym a rëbacczé sécë przed zlim òkã czarownicë.
Wôrt téż przëpòmnąc, że czlowiekòwi, jaczi jedną baszkã z palmë pôlk gardlo nie bòlalo.
Jem gwës, że swiãconé palmë w niejednym kaszëbsczim dodomie są dze w domikù abò jizbie za òbrôz zatklé. Blós czekawé, czë są jesz taczi lëdze, co biją palmą swòjëch sąsôdów abò chòc jedną baszkã zjedlë…
Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti
Hewò 14 gromicznika 2018 rokù Pòpielnô Strzoda zeszla sã w grëpie ze swiãtim Walãtim… Ti co, zapôdnym mòdlã, fejrëją dzysô Dzéń Zakòchónëch, mają jiwer jakùż pògòdzëc pòstny dzéń z miodnyma kùskama 🙂 Na Kaszëbach przódë lat takich klopòtów nicht ni miôl, doch swiãti Walãti bél patronã chòrëch na krãpë (padawicã), co dlô lëdzy bëlo znakã òpãtaniô bez zlégò dëcha. Pewno stąd zwąn sã nen walãtińsczi diôbel, chtërnégò czarownice zadôwalë w jedzenim. Në cëż, òpãtóny a zakòchóny to je czasã to jistné 🙂
Continue reading “Znajeta tak co: Pòpielnô Strzoda, sledzowi czas a… swiãti Walãti”
Znajeta tak co: Zôpùstë
Pewno niejedny mògą bëc zadzëwòwóny, że dopiérze dzysô, w niedzelã a nié tzw. Sëti Czwiôrtk, dôwajã òdjimk z pùrclama, ale tak pò prôwdze to dopiérze dzysô zaczinają sã kaszëbsczé ZÔPÙSTË. W nym cządze òd niedzele do wtórkù przed Pòpielną Strzodą, bëlë jadlé pùrcle, plińce a wiele miãsa – W zôpùstë mùszi bëc miãso, bò chto w zôpùstë nie je miãsa, tegò mëdżi òb lato zjedzą.
Jak pòdôwô ks. B. Zëchta (Słowôrz, t. VI, s. 185) „Chłopi kaszubscy spędzają zapusty szczególnie na zabawach tanecznych, które miały niegdyś za cel wywołać urodzaj, szczególnie lnu i zboża”. Zôpùstny tuńc, zdrowiô kùńc – pòwiôdô przëslowié. Òsoblëwi bél tuńc na dobri len – bialczi wësok skôkalë, abë jim len wësok ùrós. Zëchta pòdôwô téż (t. II, s. 353), że „magiczny taniec na dobry len wykonywany [był] zwykle przez starszą kobietę naokoło lnu lub z garścią lnu za pasem.”.
W XIX stalatim, w sobòtã przed zôpùstama, pòjôwiôl sã we wsach tzw. zôpùstny kóń (Zëchta, t. II, s. 199), nierôz w towarzëstwie jinszich maszkarów – miedwiédza, kòzla a bòcóna, jaczi „porywał dziobem placki ze spiżarni” (Zëchta, t. VI, s. 185).
Króm nëch zwëków ks. Zëchta wspòminô jesz ò rëbôkach, jaczi w pòniedzôlk a wtórk mielë tzw. zesziwinë – ùroczësté szëcé niewòdu na losose.
Hewò, nadzwëk smaczné plińce, pieklé bez mòjã starkã Dankã, nié le w zôpùstë:
