Od redaktora
Przed trzydziestu laty wielu z nas przeżyło szok porównywalny z tym, który był udziałem naszych rodziców czy dziadków, gdy dowiedzieli się o wybuchu wojny. Z tą różnicą, że tym razem agresja nie została dokonana z zewnątrz, ale stanowiła rozprawę z własnym narodem i jego pragnieniem wolności.
W związku z ponurą rocznicą wprowadzenia stanu wojennego przypominam w tej „Pomeranii” chlubną kartę, którą po 13 grudnia 1981 roku zapisało Zrzeszenie Kaszubsko- Pomorskie. Jak wiele innych organizacji mogło poddać się dyktatowi siły i poprzez postawę uległości uzyskiwać profity. A jednak nie ugięło się i wyszło z tego bardzo trudnego okresu naszej najnowszej historii z podniesionym czołem.
Tej niezłomności Zrzeszenia zawdzięczam dużo także w wymiarze osobistym. Dzięki niej nie musiałem, jak wielu moich kolegów dziennikarzy, szukać posady dozorcy, taksówkarza, czy… odszczurzacza (bo i tak bywało). Po rocznym bezrobociu zostałem w lutym 1983 roku przyjęty do „Pomeranii” i mogłem nadal uprawiać zawód dziennikarza, i to w redakcji będącej jak całe Zrzeszenie oazą wolności. Odchodząc jesienią 1989 roku z „Pomeranii”, miałem poczucie zaciągniętego długu wdzięczności. I gdy później sytuacja w piśmie tego wymagała, nie odmawiałem powrotów, chociaż nie zawsze było mi to na rękę. Wracałem do redakcji dwukrotnie: w 2000 i w 2009 roku. W sumie spędziłem w „Pomeranii” ponad 11 lat.
Wszystko ma swój kres. Z upływem tego roku kończę, z własnego wyboru, kolejny, ponaddwuipółroczny pobyt w redakcji. Żegnając się, dziękuję najbliższym współpracownikom, którzy dźwigali ze mną ten słodki, ale i nieraz wpijający się w ramiona, ciężar. Dziękuję licznym autorom, a wśród nich studentom, których uczę sztuki dziennikarstwa na Uniwersytecie Gdańskim (nadal będę się tym zajmował) i którzy hojnie odwzajemnili mi się w „Pomeranii” nabytymi umiejętnościami.
Jestem przekonany, że mój następca nie tylko nie zaprzepaści dorobku istniejącego już prawie pół wieku czasopisma, ale i twórczo go rozwinie.
Edmund Szczesiak
3. Listy
5. Andrzéj Bùsler. Zwëczi. Wilijny czas
Tłómaczenié Karolëna Serkòwskô
Z Gòdama parłãczi sã wiele kaszëbsczich zwëków, niechtërne z nich są ùtrzëmòwóné do dzys, jiné są ju blós zapisã żëcô naszich przodków. Baro bògatô w zwëczi je wilëjô Bòżégò Narodzeniô.
Òb czas wilijnégò wieczoru òsoblëwą òpiekã sprawùje sã nad zwierzãtama, chtërne dostôwają lepszé jak na co dzéń jestkù, a w pôłniowim dzélu Kaszëb bëdło dostôwało téż òkrëszënë wilijnégò chleba, wszëtkò to zgódno z pòwiedzenim chòwa mùszi dostac swòją Gwiôzdkã. Pòmieszczenia, w chtërnëch mieszkają zwierzãta, są tegò dnia òsoblëwie dbało czëszczoné. Skądka taczi zwëk? Stara ô zwierzãta bierze sã z chrzescyjańsczi tradicji, pòdług jaczi te stwòrzenia bëłë swiôdkama ùrodzeniégò Zbawicela i jakno pierszé Gò tczëłë. Tak jak w òglowòpòlsczi tradicji, na Kaszëbach òpòwiôdô sã ò zwierzãtach gôdającëch w Wilëjã lëdzczim głosã i ò tim, że człowiek, chtërën to ùczëje, wnet pòtemù ùmrze.
Przez całi dzéń lëdze mielë starã ò wstrzimiwanié sã òd jedzeniégò. Wilijnô wieczerza, pòdôwónô pò zôpadze słùńca, bëła téż pòstnô i dosc biédnô. Znakã do ji zaczãcégò je pòjawienié sã pierszi gwiôzdë na niebie. Nôpierwi kôrmioné bëłë dodomòwé zwierzãta. Gbùr sprôwdzôł, czë dobrze òstało napôloné w piéckù, bò doch w nocë mô sã narodzëc Dzecuszkò Jezës, tej je mùsz zadbac ò to, żebë nie miarzło. Pò skùńczenim tëch dzejaniów wiérny sôdelë do wilijnégò stołu. W zestôwk wieczerzë wchôdałë przede wszëtczim groch, szabelbón, mak, bùlwë, kapùsta, sëszoné grzëbë i brzôd. Jedzoné bëłë klusczi z tartim makã i brzadowim sëszã, a téż kapùsta z grzëbama.
6. Komunikaty i Z drugiej ręki
Moja Pomorska Rodzina
Już po raz siódmy Oddział Gdański ZKP organizuje wraz z Gimnazjum nr 1 w Gdańsku, Urzędem Miejskim w Gdańsku, Stowarzyszeniem Archiwistów Polskich i Pomorskim Towarzystwem Genealogicznym konkurs genealogiczny Moja Pomorska Rodzina. Patronat nad konkursem objął Prezydent Miasta Gdańska Paweł Adamowicz.
Kaszubi z całego świata spotkają się w Sopocie
XIV Zjazd Kaszubów odbędzie się 7 lipca 2012 roku w Sopocie, w setną rocznicę powołania Towarzystwa Młodokaszubów – jednej z najważniejszych organizacji w historii ruchu kaszubsko-pomorskiego. Lider Młodokaszubów Aleksander Majkowski przez pewien czas był mieszkańcem tego miasta. Właśnie tutaj w 1913 roku założył pierwsze Muzeum Kaszubskie.
„Kurpie we wspomnieniach”
Związek Kurpiów zaprasza do wzięcia udziału w konkursie literackim „Kurpie we wspomnieniach”. Jest on skierowany zarówno do mieszkańców tego regionu, jak i jego sympatyków. Regulamin konkursu można znaleźć na stronie internetowej Związku: www.kurpie.org.
Przeczytane
Samorządowcy uczą się kaszubskiego, Dziennik Bałtycki 10.11.2011
Tu mówimy po kaszubsku – taka naklejka, oczywiście napisana w tym języku, wisi na szybie w gabinecie wójta gminy Cewice.
Wójt śmieje się, że to właśnie przez nią zgłosił się na zajęcia z języka kaszubskiego organizowane w ramach dofinansowanego z Unii Europejskiej projektu Kadra Przyszłości. Projekt skierowany jest do urzędników. Są zajęcia z asertywności, z radzenia sobie z trudnym klientem. Przed złożeniem wniosku część chętnych zaproponowała też zajęcia z kaszubskiego.
Złowione w sieci
„Nie” dla poszukiwań, expresskaszubski.pl 23.10.2011
Aktywność organizacji takich, jak Ruch Autonomii Śląska oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego przez prawicowych publicystów odbierana jest jako preludium do zamachu na jednolitość Polski.
W dalszej perspektywie ma to stanowić asumpt do ustanowienia nowego układu terytorialnego opierającego się na federacji regionów. Grozę części opinii publicznej wzbudza możliwość wystąpienia ze związku poszczególnych podmiotów.
Wysłuchane
Jubileùsz Pòmòranii, Na bôtach ë w bòrach, 30.10.2011
Midzënôrodné seminarium, rozegracjô na czileset sztëk lëdzy, a téż wëdania pòswiãconé klubòwi – Karno Sztudérów Pòmòraniô rëchtëje sã do swòjégò 50-lecô. Chòc jubileùsz przëpôdô w séwnikù 2012 rokù, równak dlô Pòmòrańców nowi rok je ju zaczãti. Karno swój kalãdôrz twòrzi zgódno z akademicczim rokã, to je òd rujana do… rujana. Za zjiscënié latosëch planów bãdze ju òdpòwiedzalné nowé przédnictwò karna, jaczé wëbróné òstało we czwiôrtk.
8. Karolëna Serkòwskô. Królewiónka je w pałacu
Taką prôwdã pòcwierdzywelë wszëtcë ti, chtërny latos brelë ùdzél w jubileùszowim Kaszëbsczim Diktandze. Dzesątô edicjô miónków, w jaczich mielë bëc wëbróny nôlepi piszący Kaszëbi, òdbëła sã na Filologicznym Wëdzélu Gduńsczégò Ùniwersytetu 5 rujana.
Diktando pisało 166 sztëk bëtników. Z przëczënë wiôldżégò zaczekawieniégò kònkùrencją, òsoblëwie westrzód nômłodszich ùczãstników, mùsz bëło przeprowadzëc bënowé eliminacje. Latosé diktando za nôprostszé ni mógł bë ùznac, bò szëkòwóné bëło na spòdlim ùtwórstwa Floriana Cenôwë, pisôrza z XIX stalata. Jiwrë w wiãkszoscë parłãczëłë sã z nieterôczasną słowizną. Niechtërny nie bëlë gwësny, czë dobrze zapiselë òsoblëwé pòzwë, a jesz jinszi, jak na przëmiôr Samùél Prieba z Kaszëbsczégò Òglowòsztôłcącégò Liceùm w Brusach, mielë tôkle z jinszim brzmienim słowów, jak to znóné z jich domôcëch strón. – Jô sã jiwrowôł ze zrozmienim nordowi gôdczi, bò ù naju so czëtô cwiardo, a ta nordowô gôdka je barżi miãtkô – pòwiedzôł knôp zarô pò pierszim etapie miónków.
9. KS. W pierszé rédżi
„Skażoną miôł ce, wej, cëzyńc i znikwic chcôł do nédżi, le më cë dómë w pałac przińc i w pierszé sadnąc rédżi” – te słowa Jana Trepczika przëswiécałë pierszémù Kaszëbsczémù Diktandowi, jaczé òdbëło sã na Gduńsczim Ùniwersytece w 2002 rokù. Latos Kaszëbi znôwù sã pòtkelë, ju dzesąti rôz, żebë sadnąc w łôwczi i pisac w mòwie òjców. I znôwù na gduńsczi ùczbòwni. Ò zmianach, jaczé zaszłë przez ten czas w wëzdrzatkù ùroczëznë i jaczé jesz mògą zańc, gôdómë z ùdbòdôwczinią Kaszëbsczégò Diktanda, Wandą Czedrowską.
KS. Skądka przëszła Wastnie ùdba na zòrganizowónié Kaszëbsczégò Diktanda?
WCz. To sã tak ùrodzëło na pòspòdlim rozmajitëch dokazów, chtërne wkół mie bëłë. Jô wiedno gôdóm, że takô ùdba mùszi skądkas przińc, ta skra mùszi gdzes bëc i òna prawie na mie padła.
10. Justina Pòmierskô. Kònkùrs dlô tëch, co chcą bëc méstrama
Tekstë X jubileùszowégò Kaszëbsczégò Diktanda Królewiónka w stolëcë Kaszëb, zgódno z kòżdoroczną praktiką nawlôkaniô do ùtwórstwa patrona wëbrónégò dlô tegò rokù, òstałë wzãté z lëteracczi ùrobiznë Floriana Cenôwë.
Spòsób dobiéraniô tekstów
Bôczącë na rozmajité ôrtë dzejaniô òjca kaszëbsczégò regionalizmù, chtëren pò kaszëbskù rozprôwiôł ò pòlitice, fòlklorze, etnografii, historii, gramatice i medicinie, pisôł nôùkòwé artikle i lëteracczé dokazë, bëtnicë wiôldżégò finału dostelë wëbróné tekstë jinaczącé sã pòd wzglãdã tematiczi i problematiczi, równoczesno pasowné do zajinteresowaniów, môgòwégò i spòlëznowégò rozwiju w kònkretnëch kategòriach: klasë IV–VI krótczé alegòriczné bôjczi pisóné prozą pt. Lew i mësz (alternatiwą béł Łakòmi pies) a téż Òjc i dzecë, jaczé ùsôdzca lëteracczi kaszëbiznë dôł w Xążeczce dlo Kaszebov z 1850 r., swójnym elemeńtarzu dlô môłëch i wiôldżich Kaszëbów, jaczich chcôł ùczëc czëtaniô i pisaniô w rodny mòwie; dlô klasów gimnazjalnëch bëłë zabédowóné wëjimczi òpisënków dorocznëch zwëków Wilëjô Nowégò Rokù i Szczodrôczi, chtërne są pierszima drëkòwónëma tekstama Cenôwë w kaszëbsczim jãzëkù (1843 r.)
11. Tekstë pisóné przez bëtników latoségò diktanda
etap II spòdleczné szkòłë
Òjc i dzecë
Jeden òjc miôł czile dzecy. Widzącë sã blisczim smiercë, zawòłôł wszëtczich do se. Tej wzął òn czile prãtów, zrzesził je w pãczk i dôł nôstarszémù sënowi do złómaniô. Ale ten sã daremno mãcził, zrzeszonëch do grëpë prãtów przełamac ni mógł. Tak dôł je òjc drëdżémù i trzecémù, ale żóden nie złómôł. Pòtemù starc pãczk rozrzesził, dôł kòżdémù dzeckù jeden prãt i kôzôł przełamac. Czej to dëcht letkòzrobilë, rzekł do nich: – Mòje dzôtczi, wezta stąd przëkłôd. Pò mòji smiercë, póczi bãdzeta w zgòdze żëła, nicht was nie przedobãdze, ale jak le sã miedzë sobą pògòrzita i rozdzelita, tej was bële chto pòkònô.
13. Natalia Zofia Czapiewska-Kaszubi w grodzie Kopernika
Obchody jubileuszu Oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Toruniu odbyły się 26 października br. w Bibliotece Uniwersyteckiej.
Uroczystość, na którą przybyło wielu znamienitych gości, prowadził dr Michał Targowski, a historię toruńskiego oddziału ZKP przybliżyli jego obecny prezes dr Wojciech Szramowski oraz senator Jan Wyrowiński, który wraz z kilkunastoma osobami doprowadził w 1981 roku do powołania oddziału.
Pomorska wspólnota myśli i kultury
Prezydent Torunia Michał Zaleski, wręczając list z gratulacjami i upominek w postaci witraża z wizerunkiem anioła nawiązującym do herbu Torunia, mówił o szacunku, jakim darzy się w mieście założycieli Zrzeszenia.
14. Wojciech Szramkowski. Pięć lat starań
W archiwum Toruńskiego Towarzystwa Kultury przechowywanym w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu zachowały się dokumenty z lat 1976–1981 przedstawiające starania o utworzenie w Toruniu oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.
Pierwszy wniosek został złożony już w pierwszej połowie 1976 r. Wiązało się to z zamarciem działalności toruńskiej filii Klubu Studenckiego Pomorania, o czym w 1977 r. w artykule w „Pomeranii” (nr 4 z 1977 r.) wspomniał Lech Bądkowski, podsumowując działalność studenckich organizacji kaszubsko-pomorskich.
16. Edmund Szczesiak. Opozycja na powierzchni
„Zrzeszonëch naju nicht nie złómie”… Te słowa pochodzące z powieści Aleksandra Majkowskiego postanowiono w 1981 roku umieścić na sztandarze Zarządu Głównego ZKP.
Sztandar miał być gotowy na jubileusz 25-lecia Zrzeszenia, przypadający w grudniu 1981 roku. Z powodu licznych trudności (m.in. braku odpowiedniego jedwabiu) tego terminu nie udało się dotrzymać. Gdy sztandar został wykonany, trwał już stan wojenny. Aby można było oficjalnie używać stanicy, wymagane było zatwierdzenie jej przez władze. Te postawiły warunek: wydadzą zgodę, jeśli Zrzeszenie zrezygnuje z dewizy „Zrzeszonëch naju nicht nie złómie”. Najwyraźniej uznano ją za zachętę do oporu, i to w sytuacji, gdy wiele działań wówczas podejmowanych przez władze wojskowe miało właśnie złamać solidarność różnych grup i całego narodu.
19. Édmùnd Szczesôk. Òpòzycjô na wiéchrzëznie
Tołmaczenié Danuta Pioch
23. Krzysztof Wirkus. Pomorskie kotwice kultury
Interesujące wystąpienia, żywa dyskusja, inspirujące przykłady działań w kulturze – z takim bagażem doświadczeń w niedzielne przedpołudnie 23 października 2011 roku wyjechali z filii Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego w Starbieninie uczestnicy III Pomorskiego Forum Animatorów Kultury.
– Od naszego ostatniego spotkania minęła prawie epoka – powiedział podczas wystąpienia otwierającego Forum jego moderator, prof. Cezary Obracht-Prondzyński, reprezentujący Instytut Kaszubski i Radę Fundacji KUL. Nawiązał tym samym do dwóch poprzednich spotkań animatorów z roku 1999 i 2000. Do najważniejszych zmian, jakie zaszły w ostatnim dziesięcioleciu, zaliczył przede wszystkim integrację europejską, która wytworzyła nowe warunki prawne, formalno-finansowe oraz instytucjonalne dla kultury.
27. Krësztof Wirkùs. Pòmòrsczé kòtwie kùlturë
Tołmaczenié Bòżena Ùgòwskô
31. Monika Banaszak. Regionalista z rajzentaszą
Jak to się zaczęło? Od zawsze ciągnęło go do literatury.
– Gdy na maturze z języka polskiego zabierałem się już do pisania pracy, mój nauczyciel zabrał mi połowę kartek, mówiąc, że nie chce dostać powieści, tylko wypracowanie – z uśmiechem opowiada Henryk Jerzy Musa, poeta, autor ośmiu tomików wierszy (polskich i kaszubskich) oraz trzech wydań wspomnień zatytułowanych „Muszelki pamięci…”.
Poetyckie wędrówki
Pierwszy tomik poezji Henryka Musy – „Wiersze z Kaszub” – ukazał się w 2005 roku. Musa wówczas już od wielu lat mieszkał w Gdańsku, jednak we wspomnieniach często powracał do Pucka, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Wiersze zawarte w tomiku opisują piękno stron rodzinnych, które na zawsze pozostały mu szczególnie bliskie. „Przy każdej okazji wracam do Pucka. Co prawda, są tam już tylko groby dziadków i nauczycieli, bo mojego starego domu już nie ma. Ale wracam nad Zatokę. Chłonę wiatr wiejący od morza, przynoszący w krzyku mew wspomnienia minionego czasu” – pisze autor w „Muszelkach pamięci”.
34. Sławomir Lewandowski. Ostry sprzeciw
Eksperci szacują, że Polska jest jednym ze światowych potentatów, jeżeli chodzi o zasoby gazu łupkowego. Najwięcej tego gazu ma się znajdować na Pomorzu.
Jeśli te prognozy okażą się prawdziwe, a wydobycie gazu z łupków będzie opłacalne, to już za kilka, może kilkanaście lat dzięki gazowi łupkowemu z Pomorza Polska może się stać niezależna pod względem energetycznym. Ponadto wydobycie gazu łupkowego będzie generować miejsca pracy i doprowadzać do rozwoju innych gałęzi przemysłu, np. stoczniowego.
O tym, że śpią na złożach gazu z łupków, Kaszubi dowiedzieli się kilka miesięcy temu. Ogólnopolskie media i politycy od razu po wszczęciu badań poszukiwawczych roztaczali wizje energetycznej potęgi Polski i zaczęli przedstawiać propozycje podziału przyszłych zysków spodziewanych z eksploatacji złóż gazu łupkowego. Optymistyczne prognozy co do ilości ukrytego pod ziemią gazu rozbudzały fantazje.
34. Szansa dla regionu. Z Janem Krzyśkiem rozmawia Sławòmir Lewandowski
Z Janem Krzyśkiem, konsultantem Politechniki Gdańskiej ds. gazu z łupków rozmawia Sławomir Lewandowski.
S.L. Znaczne pokłady gazu łupkowego odnalezione na Kaszubach powinny cieszyć czy niepokoić mieszkańców tego regionu?
J.K. Mój osobisty punkt widzenia podpowiada mi, że jest to szansa dla tego regionu. Niepokoić może jedynie fakt, że słyszy się krytyczne głosy mówiące o zagrożeniach związanych z gazem łupkowym. Są to opinie nie poparte żadnymi dowodami, mocno wyolbrzymione, przez co niepotrzebnie wzrasta w społeczeństwie poczucie zagrożenia.
S.L. Część mieszkańców Kaszub skarży się jednak na uciążliwości związane z wydobyciem gazu. Czy właściwie przygotowano ich na ten proces?
J.K. Firma, która rozpoczyna działania na danym terenie, powinna znaleźć w pierwszej kolejności lidera, mógłby nim być np. sołtys znający lokalną społeczność i stale się z nią kontaktujący. Lider powinien być w stałym kontakcie także z wyznaczoną osobą z firmy poszukującej gazu.
36. Grégór J. Schramke. Tolerancjô
Wiôlgô Britaniô to prôwdzewi nôrodnoscowi tidżel. Kò leno w taczim Edinbùrgù, króm britijsczich tubëtników, mieszkają Hindusowie, Chińczicë, Szpaniónowie, Nepalczicë, Pakistańczicë, Filipińczicë, Nigerijczicë, Pòlôsze, Kaszëbi ë wiele, wiele jinszich.
Jak to biwô w taczich placach swiata, gdze nôrodë, ze swòjima kùlturama a religiama, sã stikają ë mùszą razã żëc, czasã dochòdzy do rozmajitëch zdarzeniów. Wëjątkã nie je tu ë Wiôlgô Britaniô, dejade òglowò mòże rzec, że to tolerancyjny krôj ë tubëtnikòwie lëchégò słowa na emigranta nie rzeką. Nie rzeką… Pò prôwdze chòcbë chcelë co rzec, to tegò nie zrobią, bë so wiôldżi biédë z prawã nie pònarobic.
Kò jeżlë jidze ò rasëznã ë szowiniznã, mieszkeńców Wiôldżi Britanii (w tim téż emigrantów) sã krótkò za pësk trzimô. Pamiãtóm, jak w gazécë pisalë ò jednym Szkòce, jaczi w banie pòwëzëwôł Pakistankã, na zycher téż w swòjim gòrzu nie òbszczãdzającë ji pòchòdzeniô ë religie.
37. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 6. Wark i robòta
Cwiczënk 1
Przëczëtôj gôdkã i przełożë jã na pòlsczi jãzëk.
(Przeczytaj rozmowę i przetłumacz ją na język polski).
– Dze të robisz?
– Jô robiã w wiôldżim miesce – Gduńskù.
– Mie jidze ò to, jaczi môsz wark?
– Jô jem szkólną.
– Czegò të ùczisz?
– Jô ùczã jãzëków – anielsczégò i niemiecczégò.
– Ò! To të znajesz jaż sztërë jãzëczi – kaszëbsczi, pòlsczi, anielsczi ë niemiecczi.
– Nié sztërë, le szesc! Rozmiejã jesz gadac pò szpańskù a szwédzkù.
– To të jes bëlnô pòliglotka!
39. Kazimierz Ostrowski. Może przyjdą kolędnicy
Ani się obejrzeliśmy i znów nadchodzą święta Bożego Narodzenia. Zresztą czas od jednych do drugich świąt bardzo się ostatnio skrócił… Pod koniec września w jednym z tych wielkich sklepów, które nazywają się z obca marketami (co prawda należą do zagranicznych koncernów), pojawiły się na regałach czekoladowe mikołaje w dużym wyborze i bombonierki w postaci popularnych adwentowych kalendarzy. Klienci dziwili się, że handlowcom tak się miesiące pomieszały, inni żartowali, że to towar z zeszłorocznych remanentów. Ale byli i tacy, co kupowali, sprawiając swym dzieciom gwiazdkę we wrześniu zamiast w grudniu. A co to za różnica, kiedy pociechy taki kalendarz zjedzą? Nasi dziadkowie uczyli, że co masz zrobić jutro – zrób dziś, a co masz zjeść dziś – zjedz jutro, lecz czasy się zmieniły i obyczaje też wywróciły się „na ręby”.
40. Kadzmiérz Òstrowsczi. Mòże przińdze gwiôzdka
Tołmaczenié Jiwóna Makùrôt
41. Marta Szagżdowicz. W krainie słodkości
Gdańska Manufaktura Słodyczy CIUCIU już od progu wita słodką wonią. Każdy, kto tu wchodzi, rozpromienia się na widok bajecznych łakoci.
Można tu podpatrzeć, jak „ciuciu” powstaje, i przekonać się o jego niepowtarzalnym smaku. W zaczarowany świat przenoszą gości uśmiechnięci cukiernicy.
Przy ulicy Długiej 64/65 pokaz robienia cukierków rozpoczyna się o każdej pełnej godzinie. Gorąca masa z cukru wylewana jest na blat. Ostrożnie, bo jej temperatura wynosi 150°C. – Teraz czekamy, by trochę ostygła – tłumaczy Mariusz Bodus, odpowiedzialny za proces produkcji. Po chwili zbiera słodką breję i przeciąga przez specjalny hak. – To proces utleniania. Dzięki temu cukierki będą smaczniejsze. Tlen rozjaśnia też kolor – dodaje cukiernik. Dalsze czynności zależą od wzoru. – Zawsze zaczynamy od wewnętrznej części, łącząc potem kolejne elementy – pokazuje przekrój karmelka.
42. Marta Szagżdowicz. W krôjnie miodnoscë
Tołmaczenié Hana Makùrôt
43. Marek Adamkowicz. Życie na beczce prochu
Przez cały okres istnienia Wolnego Miasta stosunki polsko-gdańskie nie układały się najlepiej. Niekiedy miało to oddźwięk militarny.
W 1925 roku, czyli wtedy, kiedy trwał konflikt o polskie skrzynki pocztowe i pojawiły się napięcia związane z tworzeniem Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST) na Westerplatte, władze Wolnego Miasta rozważały powołanie dywizji gdańskiej. Krok ten oznaczałby militaryzację Gdańska, a tym samym złamanie postanowień wersalskich.
Obraza polskiej bandery
Od czasu do czasu demonstracje wojskowe przeprowadzali też Polacy. Te najgłośniejsze przypadły na początek lat 30. Kiedy 14 czerwca 1932 roku do portu w Gdańsku miały wpłynąć z wizytą kurtuazyjną trzy brytyjskie niszczyciele, władze Wolnego Miasta – łamiąc ustalenia międzynarodowe – odmówiły Polsce prawa korzystania z portu gdańskiego jako portu macierzystego.
45. Mark Adamkòwicz. Żëcé na beczce prochù
Tłómaczenié Karól Róda
48. Agata Dalecka. Magia Orlej Głowy
Jako dziecko marzyłam o znalezieniu cudownego miejsca – pięknego, tajemniczego, niezwykłego.
Miało rozumieć każdą moją łzę, podwoić każdą radość, wysłuchać i pomóc odnaleźć siebie. Takie miejsce odkryłam dopiero na studiach, gdy zamieszkałam na Pomorzu. To klif orłowski w Gdyni.
Jest to stromy, bardzo wysoki brzeg morski na Kępie Redłowskiej. Najszybciej można do niego dojść z Orłowa. Ma charakter obrywowy. Z jednej strony uformowały go osuwiska, z drugiej dostrzegalne są procesy osypiskowe. Składa się głównie z utworów gliniastych. Na zaschniętej glinie widnieją malownicze wzory stworzone przez naturę. Zbocza klifu pokryte są roślinnością, na jego szczycie jest las, a na dole rozciąga się wąska, na przemian kamienisto-żwirowa i piaszczysta plaża.
49. Józef Zdzisław Konnak. Nazwisko popularne w okolicy
Kosznajdrzy ze swoimi polskimi sąsiadami, którymi byli z zachodu Krajniacy, a z północnego wschodu Kaszubi, żyli zgodnie.
Z tej grupy wywodziło się wielu księży, a jeden z nich został nawet biskupem w Pelplinie, słynnym z Collegium Marianum. Był to ks. Augustyn Rosentreter. Nie dopuścił on do usunięcia wykładowego języka polskiego z podległej sobie szkoły. Dzięki temu uczniowie z Kaszub, dla których język niemiecki był językiem obcym, mogli po kilku latach nauki w pelplińskim progimnazjum przechodzić do ostatnich klas państwowych gimnazjów, zdać maturę i studiować na uniwersytetach. Jemu więc w dużym stopniu zawdzięcza ludność kaszubska to, że oprócz swoich duchownych miała również swoją inteligencję.
Wyjechali nieliczni
51. Józef Zdzysłôw Kònnôk. Nôzwëskò znóné w òkòlim
Tołmaczenié Jiwóna Makùrôt
53. Opracował Janusz Kowalski. Kalendarium żywota (3)
W 1850 napisał i wydał ponadto następujące pozycje:
Xążeczka dlo Kaszebov zawierająca: I. Letere kaszebskje (mełe i vjelgje), II. Leczbe (zveczajne i rzimskje), III. Pocerz (Wójczenasz czele Módletwa Pansko, Pózdrovjenje anjelskje, Vjerzę czele skłod apostolski, Dzesincoro Bóże-przekazan, Szesc głovnech provd), IV. Nabóżenstvo codzenne (Pjesn porenna, Módletva przed nowuką, Pó nowuce, Przed jedzenjim, Po jedzenju, Pódczas znjiva), V. Przesłovjo e nowuczki, VI. Pòvjostki (ich 8), VII.
Tobleca mnożenja;
Kile słov wó Kaszebach e jich zemi;
Rozmowa Pólocha s Kaszebą (zbiór anegdot i legend z północnych Kaszub);
Trze rosprave: 1. Xąże Svjątopółk, 2. Wo zmjemczenju Kaszebov nadwódrzanskich, 3. Wuvogj nad móvą kaszebską.
54. Janusz Kowalski. Przemiany pewnego słowa
Żeby móc zestawić „Kalendarium żywota” Floriana Ceynowy („Pomerania” 10–12/2011), przeczytałem lub przynajmniej przejrzałem wiele publikacji o budzicielu Kaszubów.
Pewne zawarte w nich dane nie przylegają do siebie, a przy tym bywają ogólnikowe, przypuszczam zatem, że ich autorzy nie znali niektórych publikacji Ceynowy, a informacje czerpali z drugiej ręki.
Sławomir Cholcha w broszurze „Florian Ceynowa (1817–1881)”, Wejherowo 2011, zamieścił „Chronologię prac FC” liczącą 39 pozycji, a wśród nich taką: Naraz, „Baltische Studien”, 1850.
Otóż to czasopismo nie miało tego rocznika, a w jego tomie XIV (1850– 52) zarówno w zeszycie 1 (1850), jak i 2 (1852) nie ma takiej pozycji.
55. Jacek Cherek. Pod znakiem ks. Józefa Wryczy
Obchody Święta Niepodległości w Tucholi stały się okazją do upamiętnienia wybitnego pomorskiego działacza niepodległościowego, jakim był ks. ppłk Józef Wrycza.
Wybór daty 11 listopada nie był przypadkowy. Kiedy Polska w 1918 roku odzyskiwała wolność po 123 latach zaborów, ks. Wrycza aktywnie uczestniczył w tym procesie, a potem także zasłynął w walce o powrót Pomorza do Polski.
Tucholskie uroczystości rozpoczęły się mszą świętą w kościele pw. Bożego Ciała, którego proboszczem w latach 1948–1960 był właśnie ks. Józef Wrycza. W kazaniu ks. Ireneusz Kalf, obecny opiekun tutejszej parafii, nazwał swego poprzednika totalnym bojownikiem o wolność człowieka, gdyż wolność – podkreślił – to nie tylko niepodległość, ale coś jeszcze większego i głębszego. To także zmaganie się ze swoimi słabościami, z tym, co człowieka ogranicza, zniewala. O tę wolność ks. Wrycza cały czas zabiegał. – Zostawił nam testament, abyśmy tę walkę kontynuowali – powiedział ks. Ireneusz Kalf.
57. Maria Pająkowska-Kensik. Poezja to potęga
W tytule nie ma przesady. Często tak myślę. Sygnałem ostrzegawczym staje się wyznanie, zwłaszcza mężczyzn, „nie lubię wierszy”, choć – gdyby policzyć – właśnie oni stworzyli ich najwięcej. Nie tylko w XIX wieku „słowa ustawiane w rzędy” miały niezwykłą moc. Zresztą słyszymy nieraz: „na początku było słowo”, a poezja ze słowa wydobywa najwięcej mocy. Znany wszystkim współczesnym Czesław Miłosz pisał: „Obrazu w lustrze nie da się zatrzymać, natomiast poezja opiera się działaniu czasu”. W innym miejscu znajdujemy: „Poezja – wzruszenie i powiew, który w trzech kropkach mieszka za przecinkiem”. Wrażliwych ulotność i delikatność poezji ciągle zachwyca, zwłaszcza gdy sami nie umiemy nadać „kształtu chwili”. Bogu dziękuję za poetów, za to, że jest ich właśnie w Polsce nadmiar, jak ktoś powiedział. Kto pisze wiersze, a nawet ten, kto je czyta i przeżywa – jest dla mnie ciekawym człowiekiem, przypominającym, że „najważniejsze jest to, co niewidzialne”.
Powyższe myśli kłębiły mi się w głowie, gdy w listopadowy dzień miałam przyjemność uczestniczyć w pracy jury IV Kociewskiego Konkursu Literackiego im. Romana Landowskiego.
58. Maria Block. Arkuszerka
Dziś mnie sia tutej przytarabaniła do chałupsi arkuszerka, bo óni tak majó, że jak dzieszczko kończy szejść tygodniów, to urzandowo wysyłajó arkuszerka, co by oblukała, co i jak. Jo, ale tak bez zapowjédzi? Jak ja żam jó wéw drzwiach zobaczyła, to mało żam nié padła na hercklekot. Bo żam mniała tak tu naféfrane, że szok.
Gzub se leżał już obuty na dwór, ja téż wéw szlorach sia krzóntam, bo chce wyjść, a tu take coś. Cała żam zbladła, że zara ona na policja zadzwoni abo inszy MOPS i nagada, że tu nanka – szpigel (bo żam była dziań nazad u fryzjéra), a wéw chałupsi to gorzy jak wéw świniarni. I już lukam, czy kobiéta zéz swojéj taszy wywléka komóra abo papsiéry, co by tamoj napsisać, że dzieszczko sia chowjé wéw wyrszafcie zéz nankó, co je tarach abo i tłuk (nigdy nic sia nié wjé), tepiś cały wéw farfoclach, pluchy po całéj chałupsi powalane jak pludry (bo tan mój starszy gzub srodze lubji sia pluchami bawjić i durcham se jakeś fyrtle zéz tego układa), jakeś plindze zéz zawczorym na stole se leżó, kele nich synka pierdziawka na baterje rozklekotana, a na zeslu gzary, grzebnik, paciórki, rubzak, raszpel i insze rumoty.
59. Wiérztë. Na Gòdë
60. Lektury
61. Regał regionalny
62. Klëka
63. Z życia Zrzeszenia
69. Słôwk Klas. Czerënk dzejaniô
W òstatnym czasù w „Nordze” i „Stegnie” mòżna bëło przeczëtac czile artiklów na téma stojiznë Radia Gduńsk i Radia Kaszëbë (RK). Je to tim wôżniészé, że nie wiémë, jaczi mdze kawel CSBTV, do te gduńsczé radio i telewizjô nie są dlô nas łaskawé. Nie zabôcziwającë ò wôrtnëch audycëjach Radia Gduńsk, do jaczich jesmë sã zdążëlë przenãcëc, nót je równak scwierdzëc, że w òbsygù Gduńsczégò Pòmòrzô, RK je nôwożniészą radiową rozsélnicą w eterze, jakô wspiérô kaszëbską kùlturã i z ni zwëskùje. Chcã sã włączëc w tã kôrbã, wierã dô to jaczis brzôd.
Gôdka je ò môlu mùzyczi, bãdący pòdpòrą kaszëbsczi kùlturë. Jidze ò to, gdze jesz sã dô ùczëc mùzykã spiéwónô przez całô grëpa lëdowëch spiéwôków, chùrów i wielné karna dzecy. W eterze je dlô ni mało placu, wnetka nie mdze gò wcale. A jesz niedôwno – achtniãtô, ba jednym z filarów òbstojeniô kaszëbsczi kùlturë. Żle pòzmianë pùdą dali w tim czerënkù, to żëczny czas dlô ti mùzyczi mòże ju nie przińc. Z jedny starnë je to dobrô znanka, bò òznôczô, że najô mùzyka sã rozwijô.
70. Tómk Fópka. Pòmóc Brukseli abò jajów numrowanié
Robił jem prawie w Swiãto Samòstójnotë prażnicã. Czej më jesmë taczi samòstójny, to mògã so piec, co chcã, nié?
Tak tej nalôzł jem panew z teflonã, cobë jaja dobrze òdchòdzëłë i sygnął jem do lodówczi. Nagarinóm: jedno, drëdżé, trzecé – a wszëtczé z numrama. Straszny, ùniowi pòrządk sã òbjawił w mòjim jajowim królestwie. Przë numrze 3PL28031301 doszło do mi swiądë, że nié bez przëtrôfk te jaja są taczé – numrowaté. Pewno ten, co je sztamplowôł, widzył w tim jaczi cwëk. Mòże kùra mia òd jaja płaconé? A mòże ti, co z ni je wëcyskelë, hùmanitarno i ekòlogiczno. Tak, cobë sã zwiérz nie mãcził i cobë nôtërë nie skażëc nienumrowónym jajã… (Zarô mie téż na mëslã przëszło numrowanié lëdzy w niemiecczich lagrach òb czas wòjnë).
Jeżlë ju jaja mają cyferczi, to mòże pôdług nich je tłëc i na panwiã dawac? Tec më, spòd dôwnégò prësczégò zôbòru pòdobno wszëtkò robimë pòdług szturu, pòsobno i pòrządno. A tu jinstrukcje bicô jajów ni ma…
71. Lżejsza strona
72. Rómk Drzéżdżónk. Òjcze nasz…
Më sã trzeji do grëpë zebrelë – brifka, lesny ë jô, a wëjachalë z najégò farwnégò lëstopadnikòwima lëstama scelącyma zemiã, Pëlckòwa na zéńdzenié do Miasta. Zéńdzenié nie bële jaczé, bò namienioné Òjcu najémù. Hewò wëzgódka: żlë më trzeji nijak krewny ze sobą nie jesmë, jak tej mòżemë z jednégò Òjca bëc? Kò cëż, tuwò nié ò krëwiã jidze, leno dëcha.
Jem gwës, że dëch Òjca najégò pò zalach mùzeum pëlckòwsczi pismieniznë ë mùzyczi szpacérowôł, a przësłëchiwôł sã, co téż jegò dzôtczi ò nim do pòwiedzeniô mądrégò mają. Kò pewno òn z zôczątkù mało co czuł, bò nen gòwôr sztudérsczi młodzëznë, jak i nama, jemù baro mùszôł wadzëc. Nôbarżi rozgòrzony nym brzãczenim béł nasz lesny, chtëren z zacësniãtima lëpama sedzôł a próbòwôł kòżdé słowò na diktafón nagrac.
Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Apartnota
III Ludmiła Gòłąbk. Co mòże zrobic, żebë kaszëbizna bëła w sztãdze trwac i sã rozwijac?
V Alicjô Serkòwskô. Miklosz na drzewianym klockù
VI Alicjô Serkòwskô. Janiółk na dankã
VII Tómk Fópka. Pasturzowô spiéwa 2011
VIII Hana Makùrôt. Wòkaliczny system kaszëbsczégò lëteracczégò jãzëka
Ponadto w numerze – Bezpłatny dodatek kaszubskojęzyczny – Stegna