Chceta krëwi? Chceta. Jo. Gôdôta, że nié. Jo, gôdôta, a rzëgôta. Mglejeta. Krëwawi blutczi w gãbã nie weznieta, ale za krëwią wa jesta. Jo, jo. Ni ma co gadac, ni ma co sã sromac, zwierzãta, co sznëkrëjeta pò zdrzélnikach za krëwawą blutką. W swòjich jinternetach za nią szukôta. Leno żebë bëła dalek òd waju, dalek. Kò nie chceta czëc ji pôchë.
W 2014 rokù napisôl jem na kònkùrs miona Jana Drzéżdżona pòwiôstkã Naju krëwia. Dostôł jem zó niã wëprzédnienié, a tej bëla òna dónô do smarë w pòkònkùrsowim zbiérkù Chceta wiãcy krwie? Ksążkã bãdze móg kùpic òbczas przedstôwkù.
W 2019 rokù Mark Czoska – téater Feniks (reżisera) a Adóm Hébel – téater Zymk (achtora) przelożëlë ną pòwiôstkã na jãzëk binë. Jejich robòtã mdze móg òbezdrzec ò 8 wieczór 27 czerwińca (czwiôrtk) w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi we Wejrowie. Serdeczno rôczã!
Już jidã do grobù smùtnégò, cemnégò, Już mie nie òbaczisz, jaż dnia sądnégò.
Pùstô Noc je to stôri kaszëbsczi òbrzãd strażowaniô kòl ùmarlégò w slédną noc przed pògrzebã.
Na Pùstą Noc bëlë proszony kréwny, sąsedze a wszëtcë mieszkańcowie wsë. Przëchôdelë nawetka ti, co ze zmarlim mielë jaką sztridkã – bél to òstatny czas na pòjednanié, kò lëdze wierzelë, że ùmarli je razã z żëwima do czasu pògrzebù. Biwalo téż tak, że dësza niebòszczëka szla do lëdzy a gôda: Wstajôj i pòj, a nie dôj mie dłëżi żdac, terô je czas!
Króm mòdlëtwów a nôbòżnëch spiéwów lëdze, jaczi zebrelë sã wkól zarkù niebòszczëka wspòminalë jegò żëcé. Móg nawetkã niebòszczëkòwi wëpòmnąc jegò przewinë, ale robilo sã to colemalo szpòrtowno.
Czedës òbczas Pùsti Nocë jadlo sã kòle pólnocë a 3 gòdzënie reno chleba z maslã, kùchë, pilo kôwkã, zażiwalo tobaczi a nierôz bralo sã téż co na „wzmòcnienié”.
Tak hewò Pùstô Noc òpisëje Kadzmiérz Dąbrowsczi w artiklu Monografia Chmielna (Zarys historyczny wsi kaszubskiej) (“Gazeta Kaszubska”, nr 4, 1937):
Bëlny òpisënk dôl ks. Bernat Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. III, s. 209-210), a ksądz prof. Jón Perszón w ksążce Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach (ksążka do kùpieniô w Wëdôwiznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô).
Pùstonocny spiéwôcë kòrzëstelë z rozmajitëch spiéwników. Dzysôdnia móże skòrzëstac chòcbë z òpracowaniô, jaczé przërëchtowôl Slawòmir BronkPieśni pustej nocy.
W slédnëch latach Kaszëbi czile razy zbiérelë sã na pùstonocnëch mòdlëtwach, spiéwach a wspòmnikach przed pògrzebama widzalëch lëdzy. Pùstô Noc òdprawionô bëla dlô papiéża Jana Pawła II w Swiónowie (2005 r.), admirala Andrzeja Karwetë w Baninie (2010 r.), profesora Gerata Labùdë w Lëzënie (2010 r.), profesora Brunona Sënaka we Gduńskù (2013 r.).
W òkòlim Gód to sã prawie za nyma Gòdama pò rozmajitëch gazétach sznëkrëje 🙂 Hewò cos z „Kaszub” dodôwkù do „Gazety Kartuskiej” z 1937 rokù – dwa òpisënczi negò pësznégò czasu: zwëczi z òkòlégò Chmielna a Hélu:
Më, Kaszëbi, jesmë lëdzamë spòkójnyma a pògòdzonyma ze swiatã, jaczi je wkól nas. Żebë naju rëszëc (pòrëszëc, wzrëszëc), to mùszi narobic fëst trzôskù, chòcbë… robiącë ò nas film. Dôwno westrzód naju to nie dalo tëli pòrëchù, jak w séwnikù 2018 rokù, czej na kinowé ekranë trafil dlugò żdóny „Kamerdiner”Filipa Bajona.
Plakat filmu ‘Kamerdyner’, proj. Andrzej Pągowski / Materiały prasowe
Trzeba rzec, że no dludżé żdanié bëlo fùlné nôdzeje na bëlny film ò naju spòlëznie. Czej kùreszce më sã dożdalë, to dostelë më… në prawie co? Wedle mie dobrze (leno?) wëmalowóny òbrôz kaszëbsczégò swiata pierszi pòlowë XX stalata. Blós żôl, że brzadë naju kùlturë z ny drëdżi pòlowë negò stalata nen òbrôz falszëją. Przede wszëtczim jidze tuwò ò dobiér kaszëbsczich spiéwów. Kò ne piesnie nijak ni mòglë bëc spiéwóné ani w 1909 ani w 1920 rokù. Co wicy, chòcbë taczé „Kaszëbsczé jezora” czë „Tu je nasza zemia” nie są lëdowima, leno aùtorsczima kòmpòzycjama. Jo, jo, pòlsczémù widzowi to nie mdze wadzëlo, fòlklor jak fòlklor, ale mie ne wëzwëskóné piesnie zrobilë nerwés. Jistno bél jem nerwés widzącë Kaszëbów w terôczasnëch swietlëcowëch strojach… Dzãka Bògù a mòntażisce, jak chùtkò sã na ekranie pòjawilë, tak flot zdżinãlë.
Jinô sprawa, jakô mie sã w nym bajonowsczim òbrazu nie widza: dze pòdzalë sã ewanielicë? Doch w nëch czasach na Pòmòrzim religiô bëla dlô lëdzy wôżniészô jak nôrodnosc. Co wicy to prawie religô, nié jãzëk, nié etniczné pòchôdanié, definiowa pòczëcé czim jô jem…
Jinëch felów a niezgódnëch z faktama rzeczi je jesz wicy – chòcbë stojącô na sztrądze zniszczonô sanitarka. Bëlë òbczas pierszi swiatowi wòjnë jaczé bitwë na kaszëbsczi zemi?
Tej co, wôrt òbezdrzec nen film? Pewno, że jo! Przede wszëtczim dlô pësznëch òbrazów, dlô baro bëlny achtorsczi grë a dlô fabùlë. W niejednëch recenzjach nalezc móże rozczarowanié grą Sebastiana Fabijańsczégò (Mateùsz Kroll) – wedle mie jegò kreacjô bëlno òddôwô kaszëbską dëszã, bez protestu bierzącą, co swiat mù dôwô. Milotny wątk téż pòkazëje, jak kòchają Kaszëbi – baro widza mie sã scena, dze Marita (w ti rolë Marianna Zydek) pitô Mateùsza, co z nima mdze, a ten òdpòwiôdô krótkò: „nic” a tëli…
Symbòliczi w filmie nalézemë baro wiele: ùcékanié czasu, żdanié nó to, co mùszi bëc, kùńc znónégò, bezpiecznégò swiata…
Pierszi rôz, czej jem òbzérôl „Kamerdinera”, wëdôwa mie sã, że je òn taczi jaczis pòszarpóny, pòsekóny, le za drëdżim razã zrozmiôl jem kùńszt reżisera – je to logiczno, pòsklôdóny z môlëch òbrôzków, widzali òbrôz. Chòc kąsk za dludżi…
Czekawé jak nen film zrozmieją mlodi Kaszëbi – licealiscë, czë sztudérzë? Strzimią ne 2 a pól gòdzënë?
Mëszlã, że bez bëlnégò historiczno-kùlturowégò wprowadzeniô, nié le Pòlôszë ale téż nieòbeznóny z nają kaszëbską, zapëzgloną historëją, Kaszëbi, mdą mielë klopòt ze zrozmienim negò dokôzu.
Òglowò dôwajã 5 z dlllllllludżim minusã.
Terôzkã bierzã sã za czëtanié pòwiescë, kò akcjô dzeje sã w mòjëch stronach – Starzëno, Starzińsczi Dwór, Klanino, Krokòwa, Piôsznica… a żdajã za telewizyjnym serialã. Je wôrt!
Në wejle! Mòja Mariolka… dobëla przédną nôdgrodã w Kònkùrsu Kaszëbsczi Lëteraturë na XIX Kòscérsczich Tôrgach Kaszëbsczi a Pòmòrsczi Ksążczi „Costerina 2018”!
Kònkùrsowi kòmisje – prof. Tadeùszowi Linknerowi, prof. Kazmiérzowi Nowòselsczémù, Grégòrowi Schramke a Bògùmile Cyrocczi, wiôldżé Bóg zaplac.
Dzãka téż Bòżenie Ùgòwsczi, Aszi, Gòszi a Darekòwi Majkòwsczim, Anie Dunst, Joanie Kòzlarsczi, Damianowi Chrulowi, Magdalénie Kropidłowsczi za pòmòc a starã, bë Mariolka tak snôżo wëzdrzala a brzëmiała!
Za nama ju XX Zjôzd Kaszëbów, móże rzec: nômòcni chroniony Zjôzd w historëji Zjôzdów… A wszëtkò bez jednégò WÔŻNÉGÒ GÒSCA zez Warszawë. Kąsk dzyw a górz brôl, kò przódë lat téż WÔŻNY GÒSCE na Zjazdach biwalë, a taczi òchronë jaż nie bëlo. Në cëż, móże bëc tak, że chto mô nagrzészoné, ten mô strach.
Króm tegò wiodro bëlné, ùsmiónëch a redostnëch lëdzy jak wiedno hùrma, stojiszczów skòpicą, jedzeniô a picégò dosc, bél plac i do sadnieniô i do staniô i do tuńcowaniô i do graniô (w balã, w baszkã a na jinstrumeńtach wszelczich). Widzec bëlo, że Lëzëno baro dobrze sã przërëchtowalo… Nick, le gratulowac!
Dzysô (6.6.2018 r.) bél jem rôczony do Spòdlëczny Szkòlë w Chlapòwie. Òpòwiôdôl jem ò ksążce dlô dzecy Mariolka i ji przigòdë. Brzadã negò zéńdzeniô są ne cëdné farwné céchùnczi. Dzãka szkólny Doroce Madalińsczi za rôczbã do Chlapòwa a przeslanié mie nëch fantasticznëch dokôzów dzecnégò kùńsztu!
