Bëlôk – czôrno na biôłim

Kòmiks Naga prawda o Kaszubach i ich ziemi, wëszli spòd rãczi Tomasza Meringa, mô bëc zôczątkã całi kòmiksowi serie, co mô òpòwiadac ò dzejach Kaszëbów – kąsk na pòwôżno, kąsk do smiéchù, kąsk historiczno, kąsk bôjkòwò… Kò brëkùjemë… jakbë to rzec… dobrzińców…wëdôwców… jaczi bë bëlë zajiteresowóny… Në, wiéta doch ó co jidze… Tómkòwé dokôzë móże nalezc chòcbë na starnie MERING.PL

Dlô tëch, co nié le òbrôzczi lubią òbzerac, ale téż dlëgszé tekstë czëtac – mój stôri esej ò pòchôdanim pòzwë Kaszëbë:

Co znaczi pòzwa Kaszëbë (Kaszëbi), më Kaszëbi, mómë dôwno zabëté… në chòba że dómë wiarã jednémù chlopòwi z Wiôldżi Wsë, co zapisôl ks. Bernat Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. II, s. 144):

(…) pewien stary Kaszuba tak mi tłumaczył jej pochodzenie: Kaszuba stoi twardo przy swej wierze i mowie, a nawet, jeśli trzeba, każe ubić się (= każ ùbic mie), ale od swego nie odstąpi.

Z negò „ùbicégò” wëszczérzôl sã Florión Cenôwa w Rozmòwie Pòlôcha z Kaszëbą (1850):

Jo, Panie, ë mój òjc, co béł bògati, bò miôł sztërë wòłë ë sztërë kònie, a mieszkôł wiele lat w jedny wsy kaszëbsczi, dze béł przësãżnym, narechòwôł dwòjaczëch: jedny są Grëbi, a drëdżi są Fejn Kaszëbi. Grëbi są ti, co ni mają swòjich przëwilejów ani taczëch łask òd Pana Bòga, jaczé mają Fejn Kaszëbi, chtërny przez swòje mãstwò, co je napisóné w ksãdze Chronikòrum kaszëbsczé, tomie II, zeszëce 30. na stronie 179, a to w te słowa: Nama jich kôżë bic, a wszëtczëch ùbijemë – wieczny sobie zaszczët ù całégò swiata zrobilë. Stąd pòwstało nasze Każebi czëlë Kaszëbi.

Cenôwa sã wëszczérzôl kò wedle niegò:

Kaszëbi je nasze przezwëstkò, chtëré pòlsczi kanonik Bògùchwôł w Pòznaniu dlô nas wëmëslëł, ale Słowińcë je nasza starodôwnô, prôwdzëwô nazwa, jak më sã sami jesz pò dzys dzéń nazywómë.

Nen Bògùchwôł – kronikôrz z XIII stolata, wierã jakno pierszi, próbòwôl wëdolmaczëc znaczenié pòzwë Kaszëbi. Równak „nie kôzôl” najim przódkòm ani se ani swòjëch wrogów bic, le mielë òni kasać huby, to je swòje szëroczé ruchna w gùbë ùkladac.
Pòstãpny pòlsczi kronikôrz Jón Dlugòsz mést przepisôl no wiadlo òd negò pierszégò, a tak bez wiela stolatów ùczali (chòcbë Tomôsz Kantzow a Aleksãder Hilferding) no pòwtôrzelë. Kò pisôl tak jesz Aleksander Brückner w Słowniku Etymologicznym języka polskiego (1927):

Kaszuba, kaszubski, kaszubszczyzna, nazwa ostatka Słowian pomorskich, niegdyś Notecią od Polan przedzielonych, pochodząca z 13. wieku; nazwa od ubioru – por. Kabatkowie (chociaż to znacznie późniejsza nazwa), – od szuby (p.), z przedrostkiem ka-, o którym p. pod kacap.

Nen przërostk ka- òznôczôl cos wiôldżégò, zgrëbialégò, tej Ka-szuba to je czlowiek, jaczi nosy wiôlgą szubã „wielki kożuch”. No ka- nie bëlo nick dobrégò, le prawie procëm –nacéchòwóné bëlo wëszczérgã.
Wiôlgą lëteracką mòc mô na „kòżuchòwô” etimòlogiô, kò mómë w naju rodny pismieniznie czile legeńdów, dze w niebie, kòl stwòrzenim swiata, jeden rozgòrzony chlop riknąl do Stwórcë: A ka szuba!? – Dze szuba!
Czej më jesmë kòl òbleczënków najich przódków, tej wôrt je téż nadczidnąc, że nié le òd „szubë” czë téż „hùbë” pòwstalo naju miono. Kò Wiktór Czejewsczi wëwòdzyl naju miono òd kòzy szubë, a Franz Tetzner òd lëtewsczégò slowa kuzas, co znaczi kaftón.
Nen Tetzner, XIX-stolatny niemiecczi etnografa kòmbinowôl z rozmajitima jãzëkama, jaczima gôdô sã na wschòdze, kò pisôl ò lëtëwsczim slowie kuzabas – tuta z òlszëwi kòrë do zbéraniô jagòdów, wëtrëp a westrzédny dzél żarnów; malorusczim kozub – wiôlgô czipa; pòlsczich kazub, kozub, kazubek, kadłubek – czipa z łëka abò kòrë.

19 strëmiannika 1238 rokù…
malënk: Tomasz Meringa

Kò móże pò prôwdze naju pòzwa je z cëzy mòwë wzãtô? Szëmón Matuszôk sparlączil lacyńsczé slowò casa to je pò pòlskù „kasza” z niemiecczim hube – chëcz kòlonistë, co mialo dac kaszhuba. Z ną „kaszą” mô naju skòjarzoné W. Hanow, jaczi ùrobil slowò Kassabiten – nibë òd tlëczeniô kaszë, jaką rôd jedlë naju przódkòwie. Nym szlachã szed téż Tadeùsz Hładczi, jaczi w pòwiescë Władca Nawi (2005) pisôl ò Kaszolubach. Bédëjã ną pòwiesc wszëtczim, co lubią fantazy. Czegò tã ni ma? Weles, Rzimianowie, swiãti Graal, skôrb Swiątnicë Szalomóna…
Në, lepi òpasowac, móże pò prôwdze jesmë zadżinionym plemieniã Jizraela (kò Kaszëbë wedle F. Cenôwë a Alozégò Bùdzysza to Swiãtô Zemiô), czë pòtómkama lëdów Gušanin czë Hašjabin, co są zapisóny w pismiónach al-Masudi’ego. A móże, jak piszą Max Vasmer ë Heinrich Kunstmann wzãlë më pòzwã òd Kasopajów, jaczi mieszkelë w Epirze, a pòtemù wëcygnãlë nad Bôlt?
Za czim szëkac tak dalek, kò Kaszëbi to Kiszybi czë téż Kiszubi to je Kizyni-Luticë (Chiżanie) ò czim pisôl Adóm Naruszewicz, a Samùel Linde dodôwôl: Kizyni + Hube, to je z niemiecczégò sztëk gruńtu, co dôwô Kiszubów.
Abò téż jesmë pòtómkama plemieniô Ùbi, ò czim w XIX stolatim pisôl ks. Jón Guszkiewicz w ksążce Słowo o praojcach (1875). Hewò wôrt sztëczk z jegò dokôzu zacytowac:

Głośny jest w dziejach naszych Jaksa „pan serbski” herbu Gryf, którego przodkowie panowali „w Serbii”, a ich potomni „w Kaszubach”. (…)
To pewna; że wyraz „kaśni” oznacza „dawni”: więc nasi lebscy „Kasz-Ubi” są dawni Ubi, i niezawodnie Serbi:
Bo równoczesna wśród ludu i pisma znana piosneczka o Ludgardzie nieszczęsnej Przemysława „pogrobowca” żonie powiada: że żałośliwa dumała o rodzie swym syrbskim; a dzieje rzeczą, iże jej rodzic był Mikołaj Barwinowicz książę kaszubsko słópski.

Tak tej jesmë më z Serbama (Ser-Ùbama) krótkò kréwny, kò më a òni z Ùbów jesmë.
Czekawą teòriã na pòchôdanié naju pòzwë zaprezentowôl Léón Stoltmann, jaczi w ksążce Tajemnice Wenedów, Circipanów i Kaszubów. Orientalny rodowód nazwy Kas(z)ub (2010) ùdokôzniwô, że slowò ‘Kaszub’ wëszlo òd arabsczégò slowa kasub, co òznôczô ‘tegò, co wiele zarôbiô’, czë téż persczégò kaseb ‘czlowiek jinteresu’. Teòriô czekawô a wôrtnô rozmëszleniô…
Na kùńc negò etimòlogicznégò przezérkù chcemë jesz na sztócëk wrócëc na Kaszëbë, to je na zemiã dze są snôdczé wòdë, jaczé zaroslé są wësok trawą – no dolmaczenié dôl nama ks. Stanisłôw Kùjot, ë wierã dzysdnia wikszosc badérów cziwiô glowama nad tima slowama: „Jo, jo, ten cë mô pewno prôwdã”.

Pëtaniów skòpicą: co bëlo pierszé pòzwa zemi czë lëdu? je to rodné nôzwëskò czë rągadlo? je starożëtné czë dëcht nowé? a co pò prôwdze òznacziwô?

W Dzéń Jednotë Kaszëbów 19 strëmiannika 2020 rokù